دندانپزشکان از انواع مختلفی از روشهای جراحی برای درمان مشکلات دهان و دندان در بیماران خود استفاده میکنند. بسیاری از این جراحی‌ها احتیاج به مواد انعقاد خون یا به اصطلاح مواد هموستات دارند. کشیدن دندان، بیوپسی از بافت، قرار دادن ایمپلنت‌های درون استخوانی و جراحی‌های پریودنتال تنها چند مورد از مثال‌های این جراحی‌ها به شمار میروند.
کاربرد مواد انعقاد خون نه تنها در انجام اعمال جراحی که در خصوص برخی از گروه‌های خاص بیماران نیز مطرح است. یک دسته از این بیماران افرادی‌اند که اختلالات قبلی انعقاد خون دارند. این اختلالات ممکن است ژنتیکی و یا اکتسابی باشند. در این مقاله می‌خواهیم شرایطی که در آن اعمال جراحی دندانپزشکی احتیاج به هموستات پیدا میکنند را شرح دهیم.
خونریزی حین عمل جراحی یا بعد از آن
بهترین راه مدیریت خونریزی حین عمل یا خونریزی‌هایی که با فاصله زمانی از عمل جراحی رخ می‌دهند، پیشگیری از وقوع آن‌هاست. روشهای پیشگیری عبارتند از: اخذ یک شرح حال کامل قبل از عمل، دریافت مشاورههای طبی ضروری، آشنایی با نحوه کنترل خونریزی در افراد مستعد و مبتلایان به اختلالات انعقادی، به کارگیری تکنیک جراحی دقیق و توصیههای بعد از جراحی در خصوص مراقبت و پیگیری.
اگرچه فهرست کردن این موارد به صورت تئوری کار آسانی است، عمل کردن به آن‌ها ممکن است چالش‌برانگیز باشد. موانع متعددی ممکن است بر سر راه به کارگیری این روشهای کنترلی قرار گیرند.
گاهی اوقات دندانپزشک با بیمارانی سر و کار خواهد داشت که سابقه پزشکی‌شان نامعلوم بوده و یا اخذ شرح حال از آن‌ها دشوار است. در برخی موارد نیز پیچیدگی عمل جراحی موجب میگردد که دندانپزشک به مشکل بربخورد. همه این موارد در کنار عدم پایبندی بیماران به درمان دارویی و یا توصیههای بعد از جراحی موجب میگردد که خونریزی حین یا بعد از عمل شیوعی بیشتر از حد انتظار پیدا کند.
اگر در هنگام عمل جراحی بیمار دچار خونریزی شود، پزشک بایستی ارزیابی سریعی از سابقه بیماری‌های قبلی بیمار صورت داده و سپس در صورتی که خونریزی با روشهای معمول مانند اعمال فشار یا پک کردن کنترل نشد، از تزریق اپی نفرین با غلظت ۵۰۰۰۰/۱ استفاده نماید.
استفاده از اپی نفرین با تنگ کردن عروق موضعی موجب کاهش خونریزی می‌شود. گاهی اوقات لازم است که جهت احیای بیمار سرم تزریق شده و یا بیمار به مراکز با امکانات پزشکی پیشرفته منتقل گردد. در این مراکز تزریق خون و یا معکوس ساختن آبشار انعقادی انجام گرفته و بیمار تحت نظر پزشک متخصص قرار می‌گیرد.
البته باید دقت داشت که در حین انجام اعمال جراحی دهان و لثه، خونریزی جزئی و مداوم از زخم جراحی بسیار شایع است و به ندرت پیش می‌آید که خونریزی از کنترل خارج گردیده و مانع از ادامه عمل جراحی گردد.
معمولاً خونریزی‌های این چنینی لثه به دنبال ایجاد برش بر روی ناحیه بافت گرانولیشن، عروق پریوست استخوان یا مخاط و یا برخورد با عروق تغذیه‌کننده استخوان فک (استخوان آلوئولار) رخ می‌دهند. تعیین محل خونریزی احتیاج به دید کافی زیر نور و ساکشن مناسب دارد. هنگامی که منبع خونریزی پیدا شد، میتوان محل مورد نظر را با پک کردن، کلامپ، کوتر، بخیه، دبریدمان و دیگر روشهای کنترل خونریزی تحت درمان قرار داد.
در جراحی‌های دهان و دندان، عمدتاً از اعمال فشار مستقیم برای بند آوردن خونریزی استفاده می‌شود. گاهی اوقات در جراحی‌های بزرگ در ناحیه ماگزیلوفاسیال از کوتر الکتریکی، لیگاتور یا بخیه برای کنترل خونریزی از عروق ریز و درشت صورت استفاده می‌شود.
با این حال گاهی اوقات خروج مداوم خون از محل برش ادامه داشته و بنابراین اعمال فشار اثربخش نخواهد بود. همچنین به کارگیری ابزارهای الکتروکوتری ممکن است با خطر آسیب به دندان‌ها یا اعصاب همراه باشد. در این موارد احتیاج به مواد انعقاد خون موضعی خواهیم داشت.
دندانپزشک بایستی با انواع روشها، تکنیک‌ها و مواد به کار رفته در کنترل خونریزی آشنایی داشته و موارد استفاده از هر یک را در انواع مختلف خونریزی بداند. داشتن دانش وسیع از این رویکردهای درمانی به پزشک این امکان را می‌دهد که در هر موقعیت بداند که از کدام روش استفاده کند.
متأسفانه به دلیل عدم درک مناسب از فرآیند انعقاد خون و یا رویکردها و مواد در دسترس در کنترل خونریزی، برخی از سودمندترین تکنیک‌های پیشگیری و مدیریت خونریزی مورد کم‌توجهی قرار گرفته و به ندرت توسط دندانپزشکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
یکی از متدهای رایج در بند آوردن خونریزی در حین عمل جراحی دندانپزشکی استفاده از مواد انعقاد خون (هموستات) است. این مواد با تسریع فرآیند طبیعی انعقاد خون از طریق برقراری واکنش‌های فیزیکی با سلول‌های خونی موجب کنترل خونریزی‌های خارجی میگردند. در ادامه این مقاله به شما برخی از انواع این ترکیبات و کاربرد آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
آشنایی با خمیر پالیش کامپوزیت در بهترین نوع و برند را در این مقاله از فروشگاه آنلاین دنتیوا بخوانید.
مواد انعقاد خون (هموستات)
هموستات مادهای است که موجب تسریع فرآیند هموستاز (ایجاد لخته و توقف خونریزی) میگردد. این مواد یا به صورت فیزیکی و یا از طریق تقویت آبشار انعقادی اثر خود را اعمال میکنند. یک ماده ضدانعقاد ایده‌آل دارای اثربخشی بالا بوده و هم خود ماده و هم فرآورده‌های حاصل از متابولیسم آن فاقد اثرات منفی بر روی بدن هستند. هموستاتهای موضعی عموماً از طریق افزایش نرخ انقباض عروقی و بستن کانالهای شریانی و یا از طریق اثرگذاری بر فرآیند تجمع پلاکتی موجب کنترل خونریزی میگردند.
ژلفوم (GelFoam) و سرجی سل (SurgiCel) دو مورد از هموستاتهای مهم در جریان اعمال جراحی فک و دندان به شمار آمده و به مدت چندین دهه در دندانپزشکی کاربرد داشتهاند. این ترکیبات از طریق تأثیر بر روی مسیر داخلی انعقاد خون و فعالسازی از طریق تماس عمل میکنند. بون وکس (BoneWax) نیز ماده دیگری است که از طریق بستن کانالهای خونریزی در استخوان اسفنجی موجب کنترل خونریزی میگردد. هر سه این ترکیبات از نظر اثربخشی و ایمنی مورد تأیید قرار گرفته‌اند.
اطلاعات جامع و کاربردی درباره سایلن و پرایمر در دندانپزشکی را در این مقاله از فروشگاه آنلاین دنتیوا بخوانید.
مواد انعقادی کلاژنی
انواع مختلف دیگری از مواد انعقاد خون موضعی نیز وجود دارند و هر یک بسته به ماده پایه به کار رفته در آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. برای مثال میتوان به هموستاتهای بر پایه کلاژن (از قبیل CollaPlug، CollaTape، Helistat) اشاره کرد که ترکیباتی نرم، سفید، قابل انعطاف و غیرشکننده بوده و در فرم اسفنجی به منظور متوقف ساختن جریان خون به کار میروند.
این ترکیبات از کلاژن گرفته شده از تاندون گاو ساخته می‌شوند و فاقد سمیت و خاصیت تب‌زایی به شمار میروند. قابلیت جذب بالای مایع توسط این محصولات موجب شده است که استفاده از آن‌ها برای مراقبت از زخم و کنترل خونریزی از زخم‌های تمیز حفره دهان توصیه گردد. هنگام استعمال این مواد لازم است که هموستات برای مدت تقریباً ۲ الی ۵ دقیقه در محل باقی مانده و سپس نسبت به برداشتن یا جایگزینی آن اقدام گردد. گاهی اوقات نیز هموستاتهای کلاژنی در محل خونریزی باقی می‌مانند و ظرف مدت ۱۴ الی ۵۶ روز خود به خود جذب می‌شوند.
این ترکیبات کلاژنی علاوه بر اینکه به صورت فیزیکی مانع خونریزی می‌شوند، بر روی فرآیند انعقاد نیز اثرگذار بوده و در برخورد با سلول‌های خونی موجب تجمع پلاکتی و اتصال این پلاکت‌ها به فیبریل‌های کلاژن میگردند. پلاکت‌ها سپس دگرانوله شده و فاکتورهایی چون ترومبوکسان A2 را آزاد میکنند که در ایجاد لخته خونی نقش دارد. اسفنج‌های هموستات کلاژنی همچنین یک ماتریکس سه بعدی برای تقویت لخته خون ایجاد میکنند.
همانند تمامی مواد انعقاد خون، استفاده از کلاژن نیز در زخم‌های عفونی یا آلوده ممنوع است. چراکه این ترکیبات ممکن است به عنوان یک کانون ایجاد آبسه و رشد باکتری‌ها عمل نموده و یا موجب بروز واکنش‌های آلرژیک، واکنش به جسم خارجی، چسبندگی و تشکیل سرومای ساب گالئال گردند.
مواد انعقادی ژلاتینی
نوع دیگر هموستاتها، هموستاتهای ژلاتینی هستند که ژلفوم نیز جزو آن‌هاست. این ماده اسفنجی، انعطاف‌پذیر و منفذدار بوده و از ژلاتین ساخته می‌شود. نحوه عملکرد ژلفوم به اندازه مواد انعقادی کلاژنی شناخته شده نیست، اما اعتقاد بر این است که این ماده به جای عملکرد بر روی سازوکار انعقاد با ساخت یک ماتریکس مکانیکی فرآیند ایجاد لخته را تسهیل میکند.
ژلاتین قادر است تا ۴۵ برابر وزن خود خون جذب کند. این هموستات ظرف مدت یک هفته تبدیل به مایع گردیده و در نهایت در مدت ۴ الی ۶ هفته کاملاً جذب می‌شود. مصرف این ماده با خطر بروز اسکار همراه نبوده و از جمله عوارض آن میتوان به گرانولوم سلول ژانت و ایجاد هماتوم، واکنش نسبت به ماده خارجی، فیبروز بیش از حد، سندرم شوک توکسیک، تب و ناتوانی در جذب اشاره کرد.
با انواع سیلرهای دندانپزشکی در این مقاله از سایت دنتیوا آشنا شوید.
بون وکس
بون وکس یک ترکیب استریل از موم زنبور عسل، پارافین و ایزوپروپیل پالمیتات (ماده نرم کننده) است که به عنوان ماده انعقاد خون موضعی در عمل‌های دندانپزشکی به کار می‌رود. از بون وکس در زمانی که خونریزی از یک کانال عروقی موضعی در درون استخوان رخ می‌دهد استفاده می‌شود. معمولاً چنین حالتی در جراحی‌های دندان عقل در فک پایین رخ می‌دهد. اگر در هنگام جراحی منبع این خونریزی پیدا نشود، ممکن است بعد از عمل دچار خونریزی مجدد گردد. این وکس از انعطاف لازم برای پر کردن کانالهای عروقی و بند آوردن منبع خونریزی برخوردار است.
بون وکس قابل جذب نبوده و به دلیل عوارض احتمالی که ممکن است بر روی ساخت استخوان داشته باشد، بهتر است در مواردی که رشد مجدد استخوان قابل انتظار است (مثلاً در محل کاشت ایمپلنت) با احتیاط مصرف شود. واکنش‌های التهابی خفیف نیز در بافت‌های اطراف محل استعمال بون وکس گزارش شده است. همچنین ممکن است این ماده از پاک شدن باکتری از محل‌های عفونت جلوگیری نماید.
با کاربردهای آرسی پرپ دندانپزشکی در این مقاله از سایت دنتیوا آشنا شوید.
هموستاتهای سلولزی (مانند سرجی سل و اکت سل)
هموستاتهای سرجی سل از مواد سلولزی اکسید شده قابل جذب ساخته شده و جزو گزینه‌های گران‌قیمت اما پرکاربرد در اعمال جراحی فک و دندان به شمار میروند. سازوکار عمل این هموستاتها به طور کامل شناخته شده نبوده و به نظر می‌رسد که بیشتر از آنکه مکانیسم انعقاد را دستخوش تغییر دهد، فرآیندی فیزیکی باشد.
هنگامی که این هموستات کاملاً با خون اشباع میگردد به رنگ قهوه‌ای/مشکی درآمده و فرآیند انعقاد را تسریع می‌بخشد. برای اینکه از ترمیم دیررس زخم جلوگیری گردد، توصیه می‌شود که ماده اضافی را از موضع خونریزی خارج کنید.
کاربردهای اختصاصی این ماده در دندانپزشکی به عنوان ماده کمکی در کنترل خونریزی ناشی از کشیدن دندان و دیگر اقدامات جراحی مطرح است. با توجه به شکل، قوام و تداخل این ماده با فرآیند ساخت استخوان، بیشتر از آن در جراحی‌های بافت نرم استفاده می‌شود.
سرجی سل در محیط آزمایشگاه خاصیت باکتری‌کشی از خود نشان داده و به طور کلی خطر بروز عفونت را افزایش نمی‌دهد. با این حال توصیه بر آن است که از این ماده در زخم‌های آلوده که نیاز به درناژ دائم دارند استفاده نشود. جمع شدن مایع و واکنش نسبت به ماده خارجی نیز در مورد این هموستات گزارش شده است. همچنین در مواردی که سرجی سل بدون بی‌حسی در مجاری بینی قرار می‌گیرد، احساس سوزش یک عارضه شایع خواهد بود.
اکت سل (ActCel) نیز یک ماده انعقادی موضعی و جدید است که از سلولز پرداخت شده و استریل به دست می‌آید؛ اگرچه شکنندگی آن نسبت به سرجی سل اندکی بالاتر است. این ماده به منظور کنترل خونریزی از زخم‌های باز و حفرات مختلف بدن همانند دهان، گوش‌ها، بینی، حلق و واژن به کار رفته و دارای تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است.
عدم حساسیت‌زایی از دیگر ویژگی‌های این محصول به شمار می‌رود. اکت سل در تماس با خون، تا ۳ الی ۴ برابر اندازه اصلی خود افزایش سایز پیدا کرده و تقریباً بلافاصله به ژل تبدیل می‌شود. انحلال کامل این ماده ظرف مدت ۱ تا ۲ هفته صورت می‌گیرد. با توجه به خلوص بالای اکت سل و تبدیل سریع آن به فرآورده‌های نهایی زیست‌سازگار (گلوکز و آب)، این ماده فاقد اثرات منفی بر ترمیم بافتی است.
سازوکار عملکرد اکت سل متنوع بوده و از مسیر بیوشیمیایی با کمک به تجمع پلاکتی و فعال سازی آبشار داخلی انعقاد خون و از مسیر فیزیکی با تثبیت لخته سه بعدی موجب تسهیل فرآیند انعقاد میگردد.
در حال حاضر تحقیقات در زمینه نقش استفاده از اکت سل به همراه تتراسایکلین در کاهش بروز استئیت آلوئولار (Alveolar Osteitis) یا حفره خشک (Dry Socket) به دنبال خارج سازی دندان در حال انجام بوده و نتایج مثبتی را نیز در مراحل اولیه نشان داده است.
در فروشگاه اینترنتی تجهیزات دندانپزشکی دنتیوا شما می‌توانید به راحتی و در کیفیت بالا خرید خود را انجام دهید.
سخن آخر
از مواد انعقاد خون (هموستات) در اعمال جراحی دندانپزشکی به منظور کنترل خونریزی و محافظت از زخم استفاده می‌شود. در این مقاله به بررسی موارد استفاده از این ترکیبات و انواع آن‌ها پرداختیم و تا حد امکان مکانیسم عمل هموستاتهای مختلف را شرح دادیم. دقت داشته باشید که در بسیاری از مداخلات دندانپزشکی که به صورت سرپایی انجام می‌گیرند، احتیاجی به این مواد موضعی برای بند آوردن خونریزی نبوده و سازوکار هموستاز طبیعی بدن به طور خود به خود موجب توقف خونریزی در این موارد می‌شود. با این حال در برخی اعمال جراحی تهاجمی علاوه بر روشهای دیگر از قبیل اعمال فشار، پک کردن، الکتروکوتر و… استفاده از این مواد هموستات نیز ضرورت خواهد یافت.
روشهای پیشگیری از خونریزی حین عمل دندانپزشکی عبارتند از: اخذ یک شرح حال کامل قبل از عمل، دریافت مشاورههای طبی ضروری، آشنایی با نحوه کنترل خونریزی در افراد مستعد و مبتلایان به اختلالات انعقادی، به کارگیری تکنیک جراحی دقیق و توصیههای بعد از جراحی در خصوص مراقبت و پیگیری.
هموستات مادهای است که موجب تسریع فرآیند هموستاز (ایجاد لخته و توقف خونریزی) میگردد. این مواد یا به صورت فیزیکی و یا از طریق تقویت آبشار انعقادی اثر خود را اعمال میکنند.
از انواع مختلف هموستات میتوان به هموستاتهای بر پایه کلاژن، سلولزی، مواد انعقادی ژلاتینی و بون وکس اشاره کرد.
هموستاتهای موضعی عموماً از طریق افزایش نرخ انقباض عروقی و بستن کانالهای شریانی و یا از طریق اثرگذاری بر فرآیند تجمع پلاکتی موجب کنترل خونریزی میگردند.
هموستاتهای بر پایه کلاژن (از قبیل CollaPlug، CollaTape، Helistat) ترکیباتی نرم، سفید، قابل انعطاف و غیرشکننده بوده و در فرم اسفنجی به منظور متوقف ساختن جریان خون به کار میروند.
بون وکس یک ترکیب استریل از موم زنبور عسل، پارافین و ایزوپروپیل پالمیتات (ماده نرم کننده) است که به عنوان ماده انعقاد خون موضعی در عمل‌های دندانپزشکی به کار می‌رود. از بون وکس در زمانی که خونریزی از یک کانال عروقی موضعی در درون استخوان رخ می‌دهد مثل جراحی دندان عقل فک پایین استفاده می‌شود.
ژلفوم (GelFoam) و سرجی سل (SurgiCel) دو مورد از هموستاتهای مهم در جریان اعمال جراحی فک و دندان به شمار آمده و به مدت چندین دهه در دندانپزشکی کاربرد داشتهاند. این ترکیبات از طریق تأثیر بر روی مسیر داخلی انعقاد خون و فعالسازی از طریق تماس عمل میکنند.
