تاریخچه استفاده از کلسیم هیدروکساید در دندانپزشکی به دست کم چندین دهه قبل بازمی‌گردد. این ماده موارد استفاده متعددی در حوزه درمان ریشه داشته و به عنوان لاینر و بیس، ماده پرکننده و سیلانت (Sealant) کانال ریشه و هم چنین به عنوان ماده اولیه پالپ کپینگ (pulp capping) در ترمیم‌های مستقیم و غیرمستقیم کاربرد دارد. اگرچه با روی کار آمدن ترکیب جدید MTA یا مینرال تری اکسید اگرگیت (Mineral Trioxide Aggregate) اکنون استفاده از کلسیم هیدروکساید محدودتر شده، اما همچنان این ماده به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی در درمان ریشه مطرح است.
علاوه بر آن، کلسیم هیدروکساید موجب تسهیل ساخت دنتین در جریان فرآیند ترمیم می‌گردد. این ماده نیز همانند هر ترکیب دیگری در دندانپزشکی مزایا و معایب مختص به خود را داشته و بنابراین شناخت ویژگی‌های مختلف این ماده به ما در به کارگیری صحیح کلسیم هیدروکساید در مصارف مورد نظرمان یاری خواهد رساند.
در این مقاله قصد داریم کاربردهای اصلی کلسیم هیدروکساید در فیلد دندانپزشکی را برشمرده و به شما موقعیت‌های خاصی را شرح دهیم که در آن می‌توانید از این ماده در درمان ریشه استفاده کنید. برای این کار، ابتدا باید به سراغ معرفی خواص این ماده رفته و با نقاط قوت و ضعف آن بیشتر آشنا شویم.
تاریخچه استفاده از کلسیم هیدروکساید
کلسیم هیدروکساید نخستین بار در سال 1930 توسط هرمان (Herman) به عنوان یک ماده پالپ کپینگ در درمان ریشه معرفی گردید. اما امروزه کاربرد این ماده به حوزه‌های دیگر اندودنتیک نیز تعمیم یافته و به طور شایع از آن به عنوان درسینگ (Dressing) برای درمان پالپ زنده (vital pulp) استفاده می‌شود. همچنین این ماده در ضدعفونی ساختن کانال ریشه در فواصل بین مراجعه نیز کاربرد دارد.
فرمولاسیون کلسیم هیدروکساید
کلسیم هیدروکساید دارای اثر محرک بافتی بوده و به طور متداول به شکل ترکیبی پودری تهیه و به بازار عرضه می‌گردد. این پودر را می‌توانید با سالین فیزیولوژیک یا آب خالص ترکیب نموده و خمیر به دست آمده را در مصارف مورد نظر خود به کار برید. با توجه به خاصیت آنتی باکتریال کلسیم هیدروکساید، احتیاجی به افزودن ترکیبات میکروب‌کش به این ماده نخواهد بود. مزیت استفاده از کلسیم هیدروکساید پودری این است که می‌توان آن را در درصدهای قوام مختلف تهیه کرد. همچنین امکان دستیابی به pH معادل ۱۲ در این فرم از ترکیب وجود دارد که بالاتر از pH اشکال آماده کلسیم هیدروکساید است.
این ماده به شکل سمان یا خمیر آماده نیز در بازار موجود بوده و شما می‌توانید خمیر یا سمان کلسیم هیدروکساید را به طور مستقیم از فروشگاه‌های معتبر تجهیزات و مواد دندانپزشکی خریداری کنید.
سمان‌های کلسیم هیدروکساید به صورت یک سیستم متشکل از دو خمیر بیس و کاتالیست فرمولیزه می‌شوند. خمیر کاتالیست حاوی کلسیم هیدروکساید، زینک اکساید و زینک استئارات در حلال اتیلن تولوئن سولفوناماید بوده و با خمیر بیس که متشکل از کلسیم تنگستات، کلسیم فسفات و زینک اکساید در پایه گلیکول سالیسیلات است ترکیب می‌گردد. حاصل این ترکیب کلسیم دی سالیسیلات آمورف خواهد بود.
بهترین محلول تشخیص پوسیدگی دندان چیست؟ را در این مقاله دنتیوا بخوانید.
مکانیسم عملکرد کلسیم هیدروکساید
کلسیم هیدروکساید به دلیل داشتن گروه هیدروکسیل در ترکیب خود شدیداً قلیایی بوده و pHای برابر با ۵/۱۲ دارد. بنابراین قرار گرفتن آن بر روی پالپ منجر به نکروز بخشی از بافت پالپ کرونال تا عمق 2 میلی‌متری می‌گردد. نکته مهم آنکه کلسیم هیدروکساید بدون ایجاد واکنش التهابی و یا با التهاب اندک در خارج از این محدوده اثر خود را اعمال می‌کند. از این ویژگی کلسیم هیدروکساید می‌توان برای حل کردن بقایای بافت نکروز شده، باکتری‌ها و فرآورده‌های جانبی آن‌ها بهره گرفت. این ترکیب همچنین با دناتوره (denature) کردن پروتئین‌های موجود در کانال ریشه موجب کاستن از اثرات سمی آن‌ها می‌گردد.
خاصیت ضد میکروبی
خاصیت قلیایی کلسیم هیدروکساید همچنین موجب اثر ضد میکروبی در این ماده می‌گردد. تأثیر این ماده بر روی میکروارگانیسم‌ها مستقل از تماس مستقیم بوده و این موضوع مزیت مهمی برای کلسیم هیدروکساید به شمار می‌رود. این ماده علاوه بر قلیایی ساختن محیط رشد باکتری‌ها، با جذب کربن دی اکسید مورد مصرف این میکروارگانیسم‌ها مانع از رشد آن‌ها می‌گردد.
بررسی اسیدیته و غلظت یون‌های کلسیم در ناحیه پری اپیکال مطرح کننده آن است که کلسیم هیدروکساید برای اعمال اثرات باکتریسیدال (از بین برنده باکتری) خود احتیاج به دو هفته زمان خواهد داشت.
هنگامی که از این ترکیب در زیر ماده ترمیمی استفاده می‌شود، اثرات آنتی‌باکتریال آن تا حدود دو ماه مشهود خواهد بود. پس از این مدت، کلسیم هیدروکساید به کلسیم اکساید و دیگر نمک‌های کلسیمی با اثربخشی کمتر تجزیه می‌شود. از همین رو تمامی ترکیبات حاوی کلسیم هیدروکساید زمان نگهداری یا shelf life محدودی دارند.
برای آشنایی با انواع مواد ترمیمی در دندانپزشکی و اطلاع از قیمت آن ها به این صفحه بروید.
تشکیل لایه محافظ (Barrier)
القای رسوب بافت معدنی در بافت‌ها به عنوان ساز و کار اصلی فعالیت کلسیم هیدروکساید، یک جنبه مهم از کاربرد این ماده در درمان ریشه به حساب می‌آید. چراکه این امر حاکی از سازگاری زیستی بالای این ماده است. در استفاده از کلسیم هیدروکساید به عنوان ماده پالپ کپینگ و هنگامی که این ماده در کانال ریشه در تماس با بافت سالم پالپ یا لثه (بافت پریودنتال) قرار می‌گیرد، یک لایه محافظ (Barrier) کلسیفیه تشکیل می‌گردد. دقت داشته باشید که یون‌های کلسیمی که در ساخت این لایه به کار می‌روند کاملاً برگرفته از جریان خون بوده و هیچ ارتباطی با کلسیم به کار رفته در ترکیب کلسیم هیدروکساید ندارند.
این ماده کلسیفیه احتمالاً محصول سلول‌های ادونتوبلاست (Odontoblast) و سلول‌های بافت پیوندی بوده و به آن استئودنتین (Osteodentine) گفته می‌شود. لایه Barrier متشکل از استئودنتین، همواره یک‌دست و کامل نبوده و دارای حفرات فراوان است. به نظر می‌رسد که یون‌های کلسیم موجود در ترکیب کلسیم هیدروکساید به عنوان جزئی کلیدی از واکنش ایمونولوژیک بافتی عمل نموده و می‌توانند واکنش‌های ATP وابسته به کلسیم که موجب ساخت بافت سخت می‌گردند را فعال نمایند.
در تحلیل خارجی ریشه دندان (External resorption)، لایه سمنتوم (Cementum) از بخشی از سطح ریشه حذف می‌گردد که این امر موجب ارتباط بین کانال ریشه و بافت پریودنتال از طریق توبول‌های دندانی می‌گردد. تحقیقات نشان داده است که ضریب تفکیک کلسیم هیدروکساید معادل ۱۷/۰ است که موجب آزادسازی آهسته و کنترل شده یون‌های کلسیم و هیدروکسیل می‌گردد.
مطالعات دیگر نشان داده‌اند که احتمالاً کلسیم هیدروکساید اثرات مثبت دیگری نیز دارد؛ از جمله این اثرات برای مثال می‌توان به توقف تحلیل یا resorption التهابی ریشه و القای فرآیند بهبود اشاره کرد.
کاربردهای اصلی کلسیم هیدروکساید
در ادامه به اختصار به بررسی کاربردهای اصلی کلسیم هیدروکساید در دندانپزشکی می‌پردازیم:
- دارودرمانی کانال: استفاده از درسینگ کلسیم هیدروکساید در کانال ریشه در فواصل بین مراجعات درمانی یکی از کاربردهای مهم این ماده به حساب می‌آید. این اقدام به دو روش امکان‌پذیر بوده و هدف آن پر کردن کامل کانال با کلسیم هیدروکساید است؛ به طوری که این ماده در تماس کامل با بافت سالم قرار گیرد.
- پالپ کپینگ غیرمستقیم: در خصوص درمان ضایعات و پوسیدگی‌های عمیقی که هنوز پالپ دندان را درگیر نکرده‌اند، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. برخی محققان استفاده از لاینرهای حاوی کلسیم هیدروکساید را جهت تحریک فعالیت ادونتوبلاست‌ها و افزایش تولید دنتین توصیه می‌کنند. این در حالی است که برخی دیگر از محققان چنین اثری را تکذیب نموده‌اند.
علی رغم این موضوع، در حال حاضر پالپ کپینگ غیرمستقیم با کلسیم هیدروکساید به عنوان اقدامی روتین پذیرفته شده است. سمان کلسیم هیدروکساید بر روی باکتری‌های باقیمانده در محل اثر ضدمیکروبی داشته و موجب القای ساخت دنتین ثانویه و بریج دنتین می‌گردد.
- پالپ کپینگ مستقیم: هدف از پالپ کپینگ مستقیم، محافظت از پالپ زنده اکسپوز شده در حین آماده سازی حفره در مقابل پوسیدگی و یا تروماست. بهتر است پس از قرار گرفتن کلسیم هیدروکساید در محل، از یک سیلانت مانند گلاس آیونومر استفاده شود.
- پالپوتومی پارشیل (Partial Pulpotomy): تکنیک پالپوتومی پارشیل در درمان پالپ‌هایی که به همراه تروما اکسپوز شده‌اند به کار می‌رود. پس از براشتن پالپ اکسپوز شده و دنتین اطراف آن، از خمیر کلسیم هیدروکساید non-setting به عنوان درسینگ زخم استفاده گردیده و سپس این ماده با پوشش سیمان گلاس آیونومر تعدیل شده با رزین (RMGI) سیل (Seal) می‌گردد.
- شکستگی‌های افقی ریشه: شکستگی‌های افقی ریشه در صورتی که در داخل استخوان آلوئولار (استخوان فک) باشند و به حفره دهان باز نشوند قابل ترمیم خواهند بود. در چنین شرایطی استفاده از لایه بازدارنده (Barrier) کلسیم هیدروکساید موجب بهبودی سریع‌تر می‌گردد.
- آسیب‌های ناشی از دستکاری دندان: دستکاری‌های صورت گرفته بر روی دندان ممکن است موجب آسیب به رأس یا دیواره کانال ریشه گردند. در این موارد با استفاده از کلسیم هیدروکساید می‌توان این محل‌ها را به صورت کامل یا نیمه کامل (پارشیل) ترمیم نمود. این به شرطی است که آسیب خیلی بزرگ نبوده و در داخل استخوان کرستال (Crestal) و بدون ارتباط با حفره دهان ایجاد شده باشد. اگرچه این روش ممکن است نسبت به روش‌های جایگزین زمان‌برتر باشد.
- درمان تحلیل (Resorption) داخلی: التهاب مزمن پالپ دندان موجب تحلیل داخلی ریشه می‌گردد. درسینگ‌های کلسیم هیدروکساید در این موارد در حین و نیز در فواصل بین جلسات درمانی به کار می‌روند.
- درمان تحلیل یا Resorption خارجی: علل متعددی برای بروز تحلیل خارجی عنوان شده است. تحلیل خارجی موجب از بین رفتن تعادل فعالیت استئوبلاست‌ها و استئوکلاست‌ها در لیگامان پریودنتال گردیده و به تجمع سمنتوم در سطح ریشه و یا جداشدن آن به همراه دنتین می‌‌انجامد.
به طور کلی تحلیل‌های خارجی انواع مختلفی داشته و کلسیم هیدروکساید در درمان برخی از این انواع کاربرد دارد.
کلیه دندانپزشکان از سراسر کشور می‌توانند از فروشگاه مواد دندانپزشکی دنتیوا بهترین مواد و تجهیزات دندانپزشکی را خریداری کنند. مزایای خرید از دنتیوا شامل پرداخت آسان، پشتیبانی 24 ساعته، ضمانت اصالت کالا و ارسال سریع است. تیم کارشناسان ما آماده پاسخگویی به هرگونه از سؤالات شما خریداران است.
می‌توانید از طریق شماره 09376316184 با ما در دنتیوا در ارتباط باشید.
نکات مهم درباره کلسیم هیدورکساید
در این مقاله در خصوص ویژگی‌ها و کاربردهای اصلی کلسیم هیدروکساید در دندانپزشکی صحبت کردیم. از کلسیم هیدروکساید به طور عمده به عنوان ترکیبی موقتی برای عفونت‌زدایی از کانال ریشه در درمان‌های اندودنتیک استفاده می‌شود. این ترکیب همچنین در طیفی از مصارف درمانی دیگر نیز کاربرد دارد.
اثرات آنتی باکتریال این ماده تا حدی ناشی از خاصیت قلیایی گروه عاملی هیدروکسیل در ترکیب آن است که جلوی بقا و رشد باکتری‌ها را می‌گیرد. کلسیم هیدروکساید به عنوان لاینینگ، درسینگ و سیلانت کانال ریشه و همچنین به منظور انجام اقداماتی چون بستن اپکس دندان و پالپ کپینگ مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده به صورت پودر، خمیر و یا سمان در دسترس دندانپزشکان در اقصی نقاط جهان قرار گرفته است و بنابراین متخصصان حوزه دندانپزشکی می‌توانند با خریداری این محصول، خدمات درمان کانال ریشه را با بالاترین کیفیت برای مشتریان خود به ارمغان بیاورند. برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد ما مطالعه این مقاله معتبر لاتین است.
