تعیین محل دقیق اپکس فیزیولوژیک کانال ریشه یک امر پیش نیاز برای درمان موفق اندو به شمار می‌رود. طول کارکردی یا Working Length کانال عصب در فرهنگ لغات دندانپزشکی تحت عنوان فاصله یک نقطه رفرنس کرونال تا نقطه‌ای که در آن بایستی آماده سازی و ابچوریشن خاتمه یابد تعریف می‌گردد.
در صورت عدم تعیین دقیق طول کارکردی کانال عصب ممکن است آماده سازی به طور ناقص صورت گرفته و یا از سوی دیگر موجب ابچوریشن بیش از حد و پرفوراسیون گردد. در این مقاله قصد داریم روشهای تعیین دقیق طول کانال عصب را شرح داده و به شما در بالا بردن کیفیت ارائه خدمات خود در زمینه درمان ریشه یاری رسانیم.
طول کارکردی کانال ریشه یا Working Length چیست؟
تعیین دقیق طول کارکردی کانال عصب یک گام بسیار مهم در فرآیند درمان ریشه یا اندو محسوب می‌گردد. به همین جهت هرگونه بروز اشتباه در این مرحله عواقب مهمی را برای بیماران به دنبال خواهد داشت.
در صورتی که طول کارکردی کانال ریشه بیش از حد واقعی آن تخمین زده شود، نتیجه آن ابچوریشن و اینسترومنتیشن بیش از حد خواهد بود. در نقطه مقابل، طول کارکردی کوتاه باعث می‌شود که بخشی از بافت نکروتیک پالپ در ناحیه اپیکال باقی مانده و درمان ریشه به طور ناقص انجام گیرد.
طبق تعریف انجمن اندودنتیک آمریکا، Working Length عبارت است از فاصله بین یک نقطه رفرنس کرونال تا محلی که در آن قرار است آماده سازی و پر کردن کانال ریشه خاتمه یابد.
ناحیه تنگی اپیکال (Apical constriction) یا دیامتر مینور (Minor diameter) محلی است که در آن بایستی اینسترومنتیشن و ابچوریشن خاتمه پذیرد.
طبیعتاً کمترین قطر کانال از محل خروج کانال از دندان فاصله قابل توجهی داشته و در اغلب اوقات در داخل بافت دنتین، درست پیش از شروع لایه‌های اولیه سمنتوم (Cementum) و در جانکشن سمنتودنتینال (Cementodentinal Junction) یافت می‌گردد.
گاهی اوقات نیز این ناحیه ممکن است با جانکشن سمنتوانامل (Cementoenamel) طلاقی یابد. اینجا محلی است که استحاله (Transition) بافت پالپ دندان به بافت پریودنتال صورت می‌پذیرد.
ناحیه تنگی اپیکال باریک‌ترین بخش کانال با کمترین میزان خونرسانی است که همین امر موجب محدودسازی زخم و بهبود هرچه سریعتر آن می‌گردد. شایان ذکر است که جانکشن بین سمنتوم و دنتین (Cementodentinal Junction) یا CDJ و ناحیه تنگی اپیکال همواره بر هم منطبق نبوده و این عدم انطباق خصوصاً در دندان‌های افراد مسن به دنبال رسوب سمنتوم رخ می‌دهد.
در واقع به مرور زمان رسوب سمنتوم موجب می‌گردد که محل دیامتر مینور تغییر کند. بنابراین در حین یافتن طول کانال عصب بایستی به این نکته نیز توجه داشته باشید.
اهمیت تعیین طول کانال عصب چیست؟
در صورتی که طول عملکردی از محل دیامتر مینور فراتر رود، ابچوریشن موجب پرفوراسیون اپیکال و پر شدن بیش از حد یا اورفیلینگ (Overfilling) سیستم کانال ریشه می‌گردد. این امر به نوبه خود در افزایش میزان درد ناشی از درمان ریشه و تأخیر در روند بهبودی نقش دارد.
از سوی دیگر، در صورتی که طول عملکردی تخمین زده شده به ناحیه تنگی اپیکال نرسد (یعنی از آن کوتاه‌تر باشد)، دبریدمان به طور ناکافی انجام گرفته و آندرفیلینگ (Underfilling) کانال رخ خواهد داد.
در چنین حالتی بافت پالپ باقی مانده ممکن است موجب التهاب و بروز دردهای مزمن در فرد گردد. به علاوه، ریزنشت‌ها یا میکرولیکیج (Microleakage)های رخ داده به درون فضای کانال ممکن است در امر بهبودی تداخل ایجاد نماید.
تفاوت اصلی بین c-file و k-file ها چیست را در این مقاله از سایت دنتیوا مطالعه کنید.
روشهای تعیین طول کانال ریشه کدامند؟
تصاویر رادیوگرافی، اپکس لوکیتور (Apex Locator)های الکترونیک و تعیین طول کانال با استفاده از حس لامسه جزو متدهای پرکاربرد برای تعیین طول کارکردی کانال عصب به شمار می‌روند.
ناحیه تنگی اپیکال معمولاً در فاصله ۵/۰ تا ۷۵/۰ میلی متری کرونال به فورامن ماژور (Major Foramen) قرار داشته که آن هم به نوبه خود در ۵/۰ میلی متری کرونال به محل خاتمه اپکس (Apical terminus) یافت می‌شود.
روش تخمین دستی Working length یا Manual tactile sensation قدیمی‌ترین تکنیک تعیین تقریبی طول کانال بوده و بیشتر وابسته به تجربه و مهارت دندانپزشک خواهد بود. در ادامه این مطلب با صرف نظر کردن از متد دستی به توضیح هر یک از روشهای آبجکتیو تعیین طول کانال ریشه می‌پردازیم:
تعیین طول کانال ریشه با استفاده از تصاویر رادیوگرافی
متد رادیوگرافی برای تعیین طول کانال ریشه یک متد عمومی و پذیرفته شده است که با کاربرد فراوان در درمان ریشه مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال در اغلب موارد امکان تعیین دقیق محل تنگی اپیکال با استفاده از تصاویر رادیوگرافی وجود نخواهد داشت.
معمولاً طول کارکردی تخمین زده شده با استفاده از رادیوگرافی تقریباً ۵/۰ تا ۱ میلی متر از محل رادیوگرافیک اپکس دندان فاصله خواهد داشت. متد رادیوگرافیک اغلب با نقاط ضعفی چون کوتاه یا بلند نشان دادن کانال، اختلاف نظر در تفسیر و همینطور عدم نشان دادن کانال به صورت سه بعدی همراه بوده و همین امر استفاده از آن را در درمان اندو محدود می‌سازد.
به علاوه طول کارکردی به دست آمده از طریق این روش (که همانطور که گفتیم ممکن است تا یک میلی متر کوتاه‌تر از محل اپکس در تصویر رادیوگرافی باشد) همواره قابل اطمینان نبوده و ممکن است موجب اینسترومنتیشن بیش از حد یا عدم اینسترومنتیشن کافی گردد.
تعیین طول کانال ریشه با استفاده از اپکس لوکیتورهای الکترونیک
اپکس لوکیتورهای الکترونیک در سال‌های اخیر توجه بسیاری از دندانپزشکان و متخصصان درمان ریشه را به خود جلب نموده‌اند؛ علت این امر به کارگیری اصول پایه الکترونیک در تعیین طول کانال عصب است که در مقایسه با مشاهده مستقیم برتری‌های بسیاری را به همراه خواهد داشت.
نخستین بار تعیین عمق کانال ریشه با استفاده از متد الکترونیک در سال ۱۹۱۸ توسط کاستر (Custer) انجام گرفت و سوزوکی (Suzuki) در سال ۱۹۴۲ نخستین اپکس لوکیتور الکترونیک را برای درمان اندو ابداع نمود. این دستگاه از طریق محاسبه مقاومت بین دو الکترود، طول کانال را تخمین می‌زد. اپکس لوکیتورهایی که بعدها به بازار آمدند، عملکردشان بر پایه تفاوت در امپدانس بود.
امروزه جدیدترین اپکس لوکیتورهای الکترونیک بر پایه امپدانس یک مدار مشخص که شدیداً تحت فرکانس دبی جریان قرار دارد عمل می‌کنند و به آن‌ها اپکس لوکیتورهای وابسته به فرکانس گفته می‌شود. اساس کار این ابزارها بر پایه این قانون فیزیکی استوار است که هر فرکانسی موجب ایجاد یک تفاوت امپدانس حداکثری بین الکترودها می‌گردد.
برای مطالعه بیشتر درباره کاربرد اپکس فایندر دندانپزشکی این مقاله را از دست ندهید.
مزایای استفاده از اپکس لوکیتورها
به کارگیری اپکس لوکیتورها در تعیین کانال عصب را می‌توان تحولی چشمگیر در حرفه معمول اندو به حساب آورد که به لطف علم الکترونیک محقق شده است.
این ابزارها خصوصاً در مواردی که بخش اپیکال کانال به علت وجود ساختارهای آناتومیکی چون دندان‌های نهفته، توروس‌ها (Tori)، قوس زیگوماتیک، دانسیته بالای استخوان، هم پوشانی ریشه‌های دندان‌های مجاور یا کم ارتفاع بودن کام سخت از دید خارج شده است، کاربرد دارند.
امروزه از اپکس لوکیتورهای الکترونیک به عنوان یک مکمل ضروری در کنار تصاویر رادیوگرافی برای تعیین طول کارکردی کانال عصب استفاده می‌گردد. این ابزارها دوز اشعه دریافتی و مدت زمان درمان را کاهش می‌دهند.
مهمترین مزیتی که این ابزارها در درمان ریشه به بیماران عرضه می‌کنند، امکان کار با آن‌ها در محیط‌های هادی و در حضور چرک و بقایای بافت پالپ دندان است. مزیتی که در هیچ یک از روشهای دستی و رادیولوژیک تعیین طول کانال وجود ندارد.
معایب استفاده از اپکس لوکیتورها
اپکس لوکیتورهای الکترونیک در مقایسه با روشهای رادیوگرافیک از نظر دقت و انسجام نتایج، دارای برتری بوده و اندازه گیری‌های قابل اطمینانی را از طول کانال عصب به دست می‌دهند. با این حال، این ابزارها نیز عاری از ایراد نبوده و در شرایطی ممکن است دندانپزشک را گمراه سازند.
در صورتی که اپکس لوکیتور به طور ثابت یک طول مشخص از کانال عصب را نشان ندهد و یا به کلی فاقد قابلیت اندازه گیری طول کارکردی کانال گردد، یعنی دچار نقص عملکرد شده است. به همین جهت معمولاً توصیه می‌شود که برای تأیید نتایج از اپکس لوکیتور الکترونیک در کنار تصاویر رادیوگرافی استفاده گردد.
استفاده از اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن برای تعیین طول کانال عصب
در طی چند دهه اخیر، عرصه تصویربرداری طبی مدرن ابعاد خود را از تصویربرداری ساده به روشهای پیشرفته و سه بعدی یا کراس سکشنال گسترش داده است. به کارگیری این تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری در فیلد دندانپزشکی نتایج موفقیت آمیزی را در امرتشخیص و درمان مشکلات دهان و دندان به ارمغان آورده است.
در حوزه درمان اندودنتیک نیز، مدالیته‌های رادیولوژیک پیشرفته مانند میکرو-سی تی (Micro-Computed tomography) و کن بیم سی تی (cone beam CT) برتری بالقوه خود را از نظر کارایی در تعیین طول کارکردی کانال ریشه بدون نیاز به هیچ گونه اقدام جراحی اضافی به اثبات رسانیده و طرفداران بی شماری را در بین مراجعین به مطب‌های دندانپزشکی به خود اختصاص داده‌اند.
در بسیاری از موارد حذف نیاز به جراحی برای این کار موجب افزایش تمایل و پایبندی این بیماران به درمان ریشه می‌گردد.
برای آشنایی با انواع فورسپس دندانپزشکی کلیک کنید و برای خرید فورسپس دندانپزشکی اینجا کلیک کنید.
نکات مهم روشهای تعیین طول کانال ریشه
در این مقاله در خصوص روشهای تعیین طول کانال ریشه در درمان اندو سخن گفتیم. می‌دانیم که تلفیق تکنیک و مهارت دندانپزشک در کنار ابزارهای کمکی مانند اپکس لوکیتورها و کلیشه‌های رادیوگرافی موجب تخمین دقیق طول عملکردی یا Working Length کانال عصب و درنتیجه درمان مؤثر ریشه بر اساس این داده مهم می‌گردد.
در صورت عدم تعیین درست محل تنگی اپکس، ممکن است ابچوریشن بیش از حد یا ناکافی کانال دندان صورت گرفته و موجب درد و عوارض جانبی درازمدت در فرد گردد.
اگرچه برای مشخص ساختن طول کانال عصب، اپکس لوکیتورها اغلب از نظر تکنیکی نسبت به روشهای رادیوگرافی ارجحیت دارند، اما لازم است بدانید که این ابزارها نیز محدودیت‌های خاص خود را داشته و بنابراین برای اینکه بتوانید دقیق‌ترین تخمین را از طول کانال عصب به دست آورید، بهتر است که از هر دو این روش‌ها در کنار یکدیگر به منظور تأیید تشخیص خود استفاده نمایید.
در نهایت، همین امروز با مراجعه به فروشگاه مواد دندانپزشکی دنتیوا می‌توانید انواع اپکس لوکیتورهای الکترونیک و سایر تجهیزات درمان اندودنتیک را از برترین برندهای بین المللی مشاهده نموده و بسته به نیازهای حرفه‌ای خود از بین این محصولات به انتخاب بپردازید.
طبق تعریف انجمن اندودنتیک آمریکا، Working Length عبارت است از فاصله بین یک نقطه رفرنس کرونال تا محلی که در آن قرار است آماده سازی و پر کردن کانال ریشه خاتمه یابد.
اگر طول عملکردی از محل دیامتر مینور فراتر رود، ابچوریشن موجب پرفوراسیون اپیکال و پر شدن بیش از حد یا اورفیلینگ (Overfilling) سیستم کانال ریشه شده و منجر به افزایش میزان درد ناشی از درمان ریشه و تأخیر در روند بهبودی می‌شود. همچنین اگر طول عملکردی تخمین زده شده به ناحیه تنگی اپیکال نرسد، دبریدمان به طور ناکافی انجام گرفته و آندرفیلینگ (Underfilling) کانال رخ خواهد داد.
طول کانال ریشه با استفاده از تصاویر رادیوگرافی، اپکس لوکیتور (Apex Locator)های الکترونیک و یا با حس لامسه تعیین می‌شود.
مهمترین مزیت اپکس لوکیتور که در روشهای دستی و رادیولوژیک تعیین طول کانال وجود ندارد، امکان کار با این دستگاهها در محیط هادی، دارای چرک و بقایای پالپ دندان است.
