موفقیت درمان اندودنتیک در کوتاه مدت و نیز درازمدت وابسته به میزان حذف میکروب‌ها از سیستم روت کانال و جلوگیری از عفونت مجدد ناشی از نشت کرونال خواهد بود.
می‌دانیم یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ریشه دندان که تحت عنوان پریودنتیت اپیکال شناخته می‌شود، به دنبال تهاجم باکتری‌ها در لایه عمقی دنتین و فضای کانال ریشه ایجاد می‌گردد.
تمامی درمان‌های ریشه بایستی بر پایه شواهد قوی مبنی بر تشخیص بیماری پریودنتال و متعاقب آن شروع درمان با اخذ رضایت بیمار انجام گیرند.
این درمان‌ها مراحلی چون آماده سازی و دسترسی به حفره اندو، تعیین مکان دقیق کانال‌های ریشه، اینسترومنتیشن (instrumentation)، ایریگیشن (irrigation)، ضدعفونی سازی (disinfection)، پر کردن ریشه و ترمیم کرونال دندان را در بر می‌گیرند.
اگرچه اغلب اوقات مرحله اینسترومنتیشن بیش از سایر مراحل مورد توجه قرار می‌گیرد، لازم است بدانیم که این مرحله دو هدف اصلی را دنبال می‌کند:
نخست آنکه فرم و فضای کافی برای ایریگیشن مؤثر کانال را فراهم نموده و در وهله بعد، به عنوان زیربنایی برای قرارگیری پرکننده ریشه در مرحله آخر درمان عمل می‌کند.
در این مقاله قصد داریم در مورد ایریگیشن و ضدعفونی سازی کانال ریشه در جریان درمان‌های اندودنتیک صحبت کرده و به شما بهترین مواد ضدعفونی کننده کانال دندان را معرفی کنیم.
عفونت کانال ریشه
عفونت کانال ریشه یکی از مشکلاتی است که اغلب بر سر راه درمان مؤثر اندودنتیک قرار می‌گیرد. در شرایطی که نکروز پالپ دندان وجود داشته باشد، بافت ریشه عملاً توسط باکتری‌ها تخریب می‌گردد.
در چنین شرایطی تا بیش از ۱۰۰ میکروارگانیسم به ازای هر میلی متر از روت کانال وجود داشته که عمدتاً از نوع ارگانیسم‌های بی‌هوازی خواهند بود. در موارد شکست درمان اندودنتیک، باکتری‌های بی هوازی اختیاری گرم مثبت و به طور خاص باکتری انتروکک فکالیس (Enterococcus faecalis) و برخی قارچ‌ها در کانال ریشه یافت می‌گردند.
درصدی از این باکتری‌ها به فرم پلانکتونی و آزاد فضای ریشه را اشغال می‌نمایند و درصدی نیز به شکل بیوفیلم به دیواره‌های کانال ریشه متصل می‌گردند.
باکتری‌های موجود در بیوفیلم ممکن است مقاومت بالایی نسبت به واکنش‌های ایمنی میزبان و نیز درمان‌های آنتی بیوتیکی داشته و به همین جهت از بین بردن آنها اغلب دشوارتر خواهد بود.
گاهی اوقات در جریان عفونت، پالپیت یا التهاب برگشت ناپذیر بافت‌های عروقی ایجاد می‌گردد که در این صورت، بافت همچنان زنده بوده و نکروز هنوز در آن به وقوع نپیوسته است.
در چنین حالتی به ندرت می‌توان میکروارگانیسم‌ها را در داخل سیستم کانال ریشه مورد شناسایی قرار داد. ایریگیشن کانال در طی مرحله اینسترومنتیشن از درمان ریشه موجب حل شدن و حذف بقایای بافتی و دبری‌های دندان می‌گردد.
ایریگیشن و ضدعفونی سازی کانال ریشه چیست؟
مرحله ایریگیشن در درمان اندودنتیک نقشی کلیدی را در حذف میکروب‌ها از فضای کانال ریشه بر عهده دارد.
در واقع پر کردن ریشه تنها به عنوان یک روش پیشگیری برای مقابله با عفونت مجدد به کار رفته و به عبارتی بار اصلی ضدعفونی سازی کانال ریشه را ترکیبات ایریگیشن و ضدعفونی کنندههای موضعی به دوش می‌کشند.
ضدعفونی سازی سیستم کانال ریشه با استفاده از محلول‌ها و ترکیبات آنتی باکتریال با خاصیت حلالیت بافتی عمدتاً تحت عنوان فرآیند دبریدمان شیمیایی (chemical debridement) شناخته شده و به عنوان یک جزء حیاتی در آماده سازی و اینسترومنتیشن روت کانال محسوب می‌گردد.
برای اینکه درمان اندو با موفقیت تکمیل گردد، لازم است که نخست ضدعفونی سازی و آماده سازی شیمیایی-مکانیکی کانال ریشه به دقت انجام گیرد.
اطلاعات جامع و کاربردی درباره سمان رزینی سلف کیور را در این مقاله از سایت دنتیوا مطالعه کنید.
آیا امکان حذف کامل باکتری‌ها از فضای کانال ریشه وجود دارد؟
عملاً استریل کردن کامل سیستم کانال ریشه امری غیرممکن است. با این حال درمان‌های اندودنتیک با هدف کاهش مداوم لود باکتری‌ها و رساندن آنها به حد غیربیماری‌زا صورت می‌گیرند.
در چنین شرایطی سیستم ایمنی طبیعی بدن فرد قادر به کنترل میکروب‌ها بوده و درنتیجه موفقیت درمان اندو تضمین می‌گردد.
با این حال، همچنان امکان عفونت مجدد پس از ایریگیشن و ضدعفونی سازی وجود دارد که این مشکل توسط مواد پرکننده ریشه و ترمیم‌های کرونال برطرف می‌گردد.
لازم به ذکر است که برای دستیابی به حداکثر کفایت ضدعفونی سازی روت کانال و متعاقب آن درمان موفق ریشه، نیاز به پیروی دقیق از یک سری اقدامات بالینی معین خواهید داشت. از جمله:
- استفاده از رابردم
- ضدعفونی سازی فیلد کاری بالینی
- به کارگیری لوازم و ابزارهای استریل
- ایجاد اندازه مناسب حفرات برای دسترسی به ریشه
- استفاده کافی از محلولهای ایریگیشن و به کارگیری تکنیک
- عمق و زمان بندی مناسب ایریگیشن
- پوشش ضدمیکروبی داخل کانال
- ابچوریشن غیرقابل نفوذ روت کانال
- استفاده از ترمیم‌های نفوذ ناپذیر موقت و دائم
- پیشگیری از نشت کرونال
چرا باید از سرنگ شست و شوی دندانپزشکی استفاده کنیم؟ را در این مقاله مطالعه کنید.
انواع مواد ضدعفونی کننده در ایریگیشن کانال ریشه کدامند؟
پاکسازی و شکل دهی به کانال ریشه توسط محلولهای ایریگیشن، موجب تضمین موفقیت درمان اندو می‌گردد.
سدیم هیپوکلریت پرکاربردترین ماده ضدعفونی کننده برای مصارف فوق محسوب گردیده و به طور گسترده در درمان روت کانال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ترکیب کلرهگزیدین گلوکونات نیز با خواص آنتی باکتریال خود به عنوان جایگزینی مناسب برای سدیم هیپوکلریت در امر ضدعفونی سازی کانال ریشه به شمار می‌رود.
گاهی اوقات از ترکیبات جایگزین دیگر مانند EDTA و هیدروژن پراکساید نیز به عنوان ماده ضدعفونی کننده کانال ریشه استفاده می‌گردد.
در ادامه این مطلب قصد داریم به شما مواد ضدعفونی کننده مهم در درمان ریشه را معرفی نموده و اثربخشی این مواد در حذف میکروارگانیسم‌ها و دبری‌های بافتی را با یکدیگر مقایسه کنیم.
راهنمای خرید اسید اچ در بهترین نوع و برند را در این مقاله مطالعه کنید.
بهترین ماده ضدعفونی کننده کانال دندان – سدیم هیپوکلریت
سدیم هیپوکلریت یک ترکیب شیمیایی با فرمول NaOCl است که محلول آن تحت عنوان ماده سفیدکننده یا بلیچ به طور رایج برای ضدعفونی کردن به کار می‌رود.
با توجه به اثربخشی بالای این ماده ضدعفونی کننده بر روی ارگانیسم‌های بیماری زا و نیز قابلیت آن در حل کردن دبری‌های ارگانیک مانند بافت پالپ نکروز شده، استفاده از آن به عنوان ماده انتخابی در حین درمان کانال ریشه توصیه شده است.
با وجود این، سدیم هیپوکلریت قادر به حذف لایه اسمیر ایجاد شده بر روی دیواره‌های کانال ریشه که در تماس با ابزارهای آماده سازی روتاری قرار می‌گیرند نبوده و این موضوع به عنوان نقطه ضعف اصلی این ماده به شمار می‌رود.
حذف لایه اسمیر یک جزء بسیار مهم از فرآیند درمان در نظر گرفته می‌شود. چراکه این لایه حاوی میکروارگانیسم‌ها و آنتی‌ژن‌های میکروبی نهفته در ترکیب آمورف دنتین ارگانیک و غیرارگانیک و بافت نکروتیک بوده و حذف آن در ضدعفونی سازی روت کانال نقش مهمی دارد. برای حذف این لایه اسمیر می‌توان از محلول 17% از ترکیب EDTA استفاده نمود.
با انواع قلم کامپوزیت و انتخاب مناسب‌ترین آن در این مقاله از سایت دنتیوا آشنا شوید.
سازوکار عملکرد سدیم هیپوکلریت به عنوان ماده ضدعفونی کننده کانال ریشه
این ترکیب با اثر بر روی آمینواسیدها، موجب تشکیل آب و نمک در طی فرآیند خنثی سازی اسید می‌گردد.
آزاد شدن یون‌های هیدروکسیل به کاهش pH محیط خواهد انجامید. کلر محلول در آب در تماس با مواد آلی ایجاد اسید هیپوکلرو که یک اسید ضعیف با فرمول HClO است می‌نماید.
این اسید به عنوان یک ماده اکسیدکننده عمل نموده و کلر ترکیب شده با گروه آمینی پروتئین را آزاد می‌کند. این کلر سپس در طی فرآیند کلرامیناسیون به کلرامین تبدیل می‌گردد. هیپوکلرو اسید و یون‌های هیپوکلریت موجب تجزیه و هیدرولیز آمینواسیدها می‌گردند.
فرآیند کلرامیناسیون بین کلر و گروه‌های آمینی که موجب تشکیل کلرامین می‌گردد با متابولیسم سلولی تداخل ایجاد کرده و کلر به عنوان یک ترکیب اکسیدکننده قوی اثرات ضدمیکروبی خود را از طریق مهارسازی آنزیم‌های باکتریایی اعمال می‌نماید.
سدیم هیپوکلریت یک باز قوی با pH بالاتر از ۱۱ بوده و اثرات ضدمیکروبی آن مشابه با سازوکار عملکرد کلسیم هیدروکساید در نظر گرفته می‌شود.
pH بالای این ماده با انسجام غشای سیتوپلاسمی باکتری‌ها تداخل ایجاد نموده و در باکتری‌ها موجب مهارسازی آنزیمی برگشت ناپذیر، تغییرات بیوسنتزی در متابولیسم سلولی و تجزیه فسفولیپیدها طی فرآیند پراکسیداسیون می‌گردد.
EDTA (اتیلن دی آمین تترا استیک اسید) یا ترکیبات شلاتور
همانطور که گفتیم شلاتورها قادر به حذف لایه اسمیر و درنتیجه باز کردن توبول‌های عاجی بوده و به کارگیری این ترکیبات در حین آماده سازی روت کانال به طور روتین صورت می‌گیرد.
ایریگیشن با استفاده از محلول ۱۵ تا ۱۷ درصدی EDTA پس از مرحله اینسترومنتیشن برای افزایش کارایی سدیم هیپوکلریت و کلسیم هیدروکسید توصیه شده است.
در حقیقت در فرآیند اینسترومنتیشن، ابتدا هیپوکلریت موجب حل شدن ماده ارگانیک لایه اسمیر گردیده و سپس EDTA ماده غیرارگانیک را از بین می‌برد. این امر موجب باز شدن توبول‌های عاجی و پاکسازی کامل دیواره‌های کانال می‌گردد.
با این حال، این ماده از اثر آنتی باکتریال که در حذف لایه اسمیر بسیار مهم تلقی می‌شود برخوردار نبوده و لازم است که حتماً در کنار یک ماده دارای این خاصیت مانند سدیم هیپوکلریت به کار رود.
برخی فرمولاسیون‌های ویژه از ترکیبات EDTA در عرض چند ثانیه قادر به از بین بردن باکتری‌های آزاد از قبیل انتروکک بوده و تحقیقات جدید نشان می‌دهند که این ترکیبات می‌توانند به داخل بیوفیلم‌ها نیز نفوذ کنند.
کلرهگزیدین (CHX)
استفاده از محلول ۲ درصد کلرهگزیدین برای ایریگیشن در مواردی که شک به حضور میکروارگانیسم‌های مشکل‌ساز مانند انتروکک فکالیس در داخل کانال دندان وجود دارد (به عنوان مثال در درمان مجدد) مورد توصیه قرار گرفته است.
این ترکیب فاقد خاصیت حلالیت بافتی بوده و بنابراین نمی‌تواند به عنوان جایگزین سدیم هیپوکلریت به کار رود.
سازوکار عملکرد کلرهگزیدین
کلرهگزیدین به عنوان یک ترکیب ضدمیکروبی وسیع‌الطیف شناخته می‌شود و اثربخشی آن بر روی انواع باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی و همچنین مخمرها اثبات شده است.
با توجه به خاصیت کاتیونی این ماده، CHX قادر به اتصال الکترواستاتیک به سطوح با بار منفی باکتری‌ها بوده و از این طریق موجب از بین رفتن لایه خارجی دیواره سلولی و افزایش نفوذپذیری سلولی این میکروارگانیسم‌ها می‌گردد.
بسته به درجه غلظت، از کلرهگزیدین می‌توان به عنوان یک ترکیب باکتریسیدال (کشنده باکتری) یا باکترواستاتیک (متوقف کننده رشد باکتری) بهره جست. CHX به عنوان یک دترجنت عمل نموده و با تخریب دیواره سلولی موجب خارج شدن آب از داخل سیتوپلاسم باکتری و درنتیجه مرگ آن می‌شود.
در غلظت‌های پایین‌تر، کلرهگزیدین موجب خروج مواد با وزن مولکولی پایین مانند پتاسیم و فسفر از داخل دیواره سلولی تخریب شده باکتری گردیده و علاوه بر آن از طریق چند مکانیسم مختلف در در متابولیسم این میکروارگانیسم‌ها اختلال ایجاد می‌کند.
هیدروژن پراکساید
این ترکیب تنها از خاصیت حلالیت بافت زنده برخوردار بوده و خواص ضدمیکروبی آن از سدیم هیپوکلریت کمتر است.
تحقیقات نتوانسته اند وجود اثر سینرژیستی را در این ماده به اثبات برسانند و بنابراین هیدروژن پراکساید اکنون از پروتکل ایریگیشن و ضدعفونی سازی کانال ریشه حذف شده است.
کاربرد مواد ضدعفونی کننده
اینسترومنتیشن، ایریگیشن، استفاده از ترکیبات ضدعفونی کننده موضعی و سیلرها یا پرکننده‌های ریشه همگی در از بین بردن و حذف میکروب‌ها از کانال ریشه نقش داشته و در این بین نقش ایریگیشن و ضدعفونی سازی بیش از سایر مراحل مطرح است.
بیشترین ماده‌ای که به عنوان ترکیب ضدعفونی کننده و ایرگیشن در درمان اندودنتیک جایگاه دارد، سدیم هیپوکلریت بوده و تلفیق آن با EDTA می‌تواند اثرات حلالیت بافتی این ماده را افزایش دهد. کلرهگزیدین نیز ترکیب جایگزین دیگری است که با اثرات باکتریسیدال و باکتریواستاتیک خود باکتری‌های مقاوم را در کانال ریشه از بین می‌برد.
شایان ذکر است که این مواد هریک با فرمولاسیون منحصر به فرد خود توسط کمپانی‌های مطرح و شناخته شده در زمینه ساخت مواد و تجهیزات دندانپزشکی تولید گردیده و در اختیار دندانپزشکان در سراسر جهان قرار گرفته‌اند.
شما می‌توانید با مراجعه به فروشگاه معتبر خرید لوازم و مواد دندانپزشکی مانند فروشگاه دنتیوا اقدام به خریداری بهترین مواد ایریگیشن و ضدعفونی سازی کانال ریشه برای حرفه خود نمایید.
- سدیم هیپوکلریت
- اتیلن دی آمین تترا استیک اسید
- کلرهگزیدین
- هیدروژن پراکساید
- خاصیت ضدمیکروبی بالا
- عملکرد خوب دربرابر میکروارگانیسرمها
- توانایی از بین برد بقایای بافت نکروزه
- توانایی غیرفعال سازی اندوتوکسینها
- پیشگیری از تشکیل لایه اسمیر و توانایی از بین بردن آن درصورت تشکیل
- بیضرر برای بافت های پریودنتال
در بین شویندهها و ضدعفونی کنندههای موجود، هیپوکلرید سدیم مطلوبترین و موثرترین بهنظر میرسد درنتیجه رایجترین آنها نیز است. هرچند این محلول نیز یک ایدهآل کامل برای شستشوی کانال دندان نیست. گاهی بعضی از دندانپزشکان از ترکیب چند شوینده برای تاثیر کامل استفاده میکنند.
- از محلولهای شستشوی ریشه باید در دمای مناسب استفاده کرد.
- لازم است که به آنها برای تاثیر و عملکرد کامل زمان کافی داد.
- به دفعات کافی از محلول برای شستشوی کانال استفاده شود.
