سوندهای دندانپزشکی ابزارهایی هستند که به طور اختصاصی با هدف ارزیابی سلامت بافت پریودنتال به کمک تکنیک بالینی تولید شده‌اند. این پروب‌ها برای اندازه گیری، تعیین محل و علامتگذاری پاکت‌های دندانی و همچنین تعیین ارتباط آن‌ها با سطوح دندانی به کار می‌روند.
سوندهای پریودنتال ابزارهایی میلهای شکل با انتهای تیپر شده و یک تیپ با سایز ۵/۰ میلی متر هستند. سوندها متشکل از سه بخش دسته یا هندل (handle)، تنه یا شنک (Shank) و قسمت انتهایی یا working end هستند.
یکی از مهمترین عوارض پروب کردن با سوند دندانپزشکی خونریزی و آسیب بافت لثه است که برای جلوگیری از بروز آن باید به نکات زیر دقت کنید:
- کالیبرکردن صحیح و دقیق سوند دندانپزشکی
- استفاده از داروهای کنترل درد
پیش از استفاده از سوند دندانپزشکی، آن را بر روی پولپ انگشت شست خود امتحان کنید و با فشار دادن آن بر روی انگشت به اندازه دو میلی متر میزان نیروی اعمال شده بر روی پروب را تخمین بزنید.
سوندهای دندانپزشکی انواع مختلفی دارند که عبارتند از:
- پروبهای Marquis
- پروبهای دانشگاه میشیگان (University of Michigan)
- پروب Michigan “o”
- پروب WHO یا سوند CPITN
- پروب ویلیامز (Williams)
- پروب UNC-15
- سوند منحنی شکل نیبر (Naber)
- سوند Premier Periowise
معاینه و ارزیابی بافت پریودنتال یکی از گام‌های ضروری در تشخیص زودهنگام و متعاقباً درمان مؤثر بیماری‌های لثه یا پریودنتال به شمار می‌رود. التهاب لثه جزو علائم مهم پریودنتیت است؛ با این وجود، ممکن است در غیاب التهاب لثه نیز بیماری پریودنتال با علائمی چون بروز پاکت‌های پریودنتال بروز پیدا کند. از همین رو، سوندهای دندانپزشکی نقش مهمی را در ارزیابی محل اتصال لثه به دندان و اندازه گیری پهنای لثه ایفا میکنند. در این مقاله قصد داریم در مورد سوندهای دندانپزشکی و کاربرد این ابزارها در حرفه روزمره مراقبت و ترمیم دندان به شما اطلاعاتی را ارائه دهیم. سوندهای دندانپزشکی جزئی لاینفک از معاینات پریودنتال محسوب می‌گردند.
سوند دندانپزشکی چیست؟
ارزیابی عمق بافت لثه با استفاده از پروب یا سوند دندانپزشکی اساس معاینه پریودنتال را تشکیل می‌دهد. نتایج به دست آمده از این ارزیابی در کنار اخذ شرح حال دندانپزشکی و همینطور سابقه بیماری‌های طبی، حرفه مندان این رشته را قادر می‌سازد تا با به کارگیری تجربه خود و به کمک منابع علمی موجود، بهترین تصمیمات را برای بیماران خود اتخاذ نمایند.
این بخشی از شرح وظایف دندانپزشکان است که با دقت کافی و صرف کمترین زمان ممکن ارزیابی کاملی از وضعیت لثه‌های بیماران خود صورت دهند. این کار به کمک سوند دندانپزشکی امکان پذیر خواهد بود.
سوندهای دندانپزشکی ابزارهایی هستند که به طور اختصاصی با هدف ارزیابی سلامت بافت پریودنتال به کمک تکنیک بالینی روی کار آمده اند. این پروب‌ها برای اندازه گیری، تعیین محل و علامتگذاری پاکت‌های دندانی و همچنین تعیین ارتباط آن‌ها با سطوح دندانی به کار می‌روند.
سوندهای پریودنتال ابزارهایی میلهای شکل با انتهای تیپر شده و یک تیپ با سایز ۵/۰ میلی متر هستند. سوندها متشکل از سه بخش دسته یا هندل (handle)، تنه یا شنک (Shank) و قسمت انتهایی یا working end بوده و هنگامی که برای معاینه در داخل پاکت دندانی قرار داده می‌شوند، به کمک این ابزارها فشاری آرام و محکم به کف پاکت وارد می‌شود. نکته مهم در به کارگیری این سوندها آن است که شنک پروب بایستی در حین کار موازی با محور عمودی دندان قرار گیرد.
انواع سوندهای دندانپزشکی
سوندهای دندانپزشکی انواع مختلفی دارند. در زیر به طور خلاصه به معرفی انواع سوندهای پریودنتال مورد استفاده در حرفه دندانپزشکی می‌پردازیم:
- پروبهای Marquis که بر اساس رنگ شماره گذاری می‌شوند.
- پروبهای دانشگاه میشیگان (University of Michigan) که با فواصل ۱، ۲، ۳، ۵، ۷، ۸، ۹ و ۱۰ میلی متری علامت گذاری می‌شوند.
- پروب Michigan “o” که در ۳، ۶ و ۸ میلی متر علامت گذاری می‌شود.
- پروب WHO یا سوند CPITN با انتهای گلوله‌ای شکل ۵/۰ میلی متری در قیمت تیپ و مارکینگ ۵/۳، ۵/۸ و ۵/۱۱ میلی متری و علامت گذاری بر اساس رنگ در ۵/۳ تا ۵/۵ میلی متری.
- پروب ویلیامز (Williams) که نخستین سوند به کار رفته در اندازه گیری عمق پاکت‌های پریودنتال به شمار می‌رود و در فواصل ۱، ۲، ۳، ۵، ۷، ۸، ۹ و ۱۰ میلی متر علامت گذاری می‌شود.
- پروب UNC-15 که یک پروب بلند ۱۵ میلی متری با مارکینگ میلی متری و کدگذاری بر اساس رنگ در فواصل ۵، ۱۰ و ۱۵ میلی متر است.
- سوند منحنی شکل نیبر (Naber) که برای تشخیص نواحی انشعاب به کار برده می‌شود.
- سوند Premier Periowise که میتوان آن را برای دندان طبیعی و ایمپلنت شده به کار برد. شماره گذاری این سوندها بر اساس رنگ صورت گرفته و رنگ سبز برای ۰ تا ۳ میلی متر و رنگ قرمز برای ۳ تا ۵ میلی متر به کار می‌رود.
کاربرد سوند دندانپزشکی چیست؟
اندازه گیری عمق پروب تخمینی تقریبی از عمق پاکت پریودنتال در اختیار دندانپزشک می‌دهد. پاکت پریودنتال عمدتاً محلی است که میکروارگانیسم‌ها بیشترین تعداد و میزان فعالیت را دارند.
عمق پروب به فاصله بین لبه یا مارژین لثه‌ای با محل اتصال اپی تلیال اطلاق می‌شود. پس از ارزیابی عمق پاکت، سطح چسبندگی (Clinical attachment level) یا CAL تعیین می‌گردد. CAL عبارت است از فاصله جانکشن سمنتوانامل (Cementoenamel junction) یا CEJ تا کف شیار یا پاکت.
هنگامی که لبه لثه‌ای در CEJ قرار داشته باشد، تحلیل لثه یا clinical attachment loss برابر با عمق پروبینگ خواهد بود. اما در صورتی که لبه لثه‌ای در قسمت رأسی‌تر نسبت به CEJ قرار گیرد (در موارد پسرفت لثه)، تحلیل لثه بیشتر از عمق پاکت خواهد بود و بنابراین فاصله بین CEJ و لبه لثه‌ای باید به عمق پروب نهایی اضافه گردد.
از سوندهای دندانپزشکی همچنین برای ارزیابی اتصال لثه استفاده می‌شود. با استفاده از پروب‌ها امکان اندازه گیری پهنای کل لثه از مارژین آزاد لثه تا جانکشن موکوژنژیوال وجود خواهد داشت. با حذف عمق پاکت از پهنای کل لثه، اتصال کافی یا ناکافی لثه تخمین زده می‌شود. در صورتی که کمتر از یک میلی متر لثه در محل اتصال وجود داشته باشد، اتصال ناکافی لثه مطرح خواهد بود.
با انواع اپلیکاتور و میکروبراش دندانپزشکی آشنا شوید.
طراحی سوندهای دندانپزشکی
پروبهای دستی عمدتاً در حین معاینات روتین بافت پریودنتال به کار می‌روند. نحوه طراحی این سوندها بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه این طراحی تعیین کننده دقت اندازه گیری به کمک این ابزارها خواهد بود.
عواملی که بایستی در این خصوص لحاظ گردند شامل قطر سوند، نیروی وارد شده بر این ابزارها، وضعیت لثه‌ها (اعم از ادماتو یا فیبروتیک)، زاویه و کانتور پاکت پریودنتال دندان، آناتومی ریشه و در نهایت ثبت و خوانش این ارزیابی‌ها توسط دندانپزشک بوده و به این منظور سوندهای پریودنتال با یک یا دو سر قابل استفاده در اختیار دندانپزشکان قرار گرفته‌اند.
معمولاً شنک یا تنه این سوندها از زاویه‌ای مستقیم برخوردار است؛ با این حال میتوان از انواع سوندهای با زاویه عمود نیز برای دسترسی هر چه بهتر به نواحی خلفی دهان بهره جست.
سوندهای دندانپزشکی بر اساس فاکتورهای مختلف اعم از پهنا، زاویه و طول تنه یا شنک و همچنین قطر و شکل انتهای خود (که می‌تواند به شکل گرد، تیپر شده و یا گلوله‌ای شکل باشد) طبقه بندی می‌شوند.
شاخص‌های اندازه‌گیری (۱ میلی متر یا بیشتر) نیز جزو عوامل تمایز سوندهای دندانپزشکی به حساب می‌آیند. پروبهای نیبر گروه دیگری از سوندهای دندانپزشکی هستند که میتوان از آن‌ها برای ارزیابی محل انشعاب ریشه بهره جست.
آشنایی با انواع قلم کامپوزیت و انتخاب مناسب‌ترین آن
تکنیک به کارگیری سوند دندانپزشکی
پروبهای پریودنتال مستقیم به آهستگی در داخل شیار/پاکت محل اتصال اپی تلیوم قرار می‌گیرند. در این محل خاصیت ارتجاعی اندکی احساس می‌شود. به منظور اطمینان از دقت قرارگیری سوند در محل مورد نظر میتوان از تصاویر رادیوگرافی همزمان نیز استفاده نمود.
توصیه می‌شود که پروب کردن از نواحی اطراف جرم دندان صورت گیرد. در صورتی که این جرم‌ها مانع اندازه گیری دقیق با سوند گردند، میتوان پروب کردن را بلافاصله پس از خارج کردن بالک ماده جمع شده و پیش از اتمام فرآیند درمان انجام داد.
قسمت انتهایی سوند به طور موازی با سطح ریشه قرار می‌گیرد. تیپ سوند زاویه‌ای صفر درجه با سطح ریشه داشته و مابقی بخش انتهایی آن زاویه‌ای در حدود ۱۰ درجه با ریشه می‌سازد. حرکات پیشرونده و آهسته سوند به عمق تقریباً ۱ میلی متر برای بررسی توپوگرافی شیار/پاکت به کار می‌رود. این امر دندانپزشک را قادر می‌سازد که عمیق‌ترین بخش هر یک از نواحی فیشیال، لینگوال و یال‌های تاج دندان را بیابد.
ارزیابی کامل محیط شیار/پاکت بسیار حائز اهمیت است. محل اتصال اپی تلیال عموماً در قسمت مزیال یال دیستال دندان خلفی و نزدیک به خط وسط برای دندان‌های قدامی خواهد بود. حرکات سوند بایستی با یکدیگر هم پوشانی داشته باشد.
گزینه دیگری که پیش روی دندانپزشک قرار دارد پروب کردن قسمت قدامی با استفاده از قرار دادن سوند در یال دیستال دندان نیش در هر یک از قسمت‌های شش گانه در ناحیه قدامی است. در حین این اقدام زاویه بین پروب و یال‌ها به طور ثابت حفظ می‌گردد.
در سطوح پروگزیمال، انتهای سوند بایستی بر روی ناحیه تماس باقی مانده و پروب به خط وسط یا میدلاین سطح پروگزیمال هدایت گردد. بررسی سطوح اکلوزال در تخمین محل خط وسط و در نتیجه تسهیل این تکنیک مؤثر خواهد بود. به علاوه، تصاویر رادیوگرافی می‌توانند در بررسی ناحیه پروگزیمال و مشاهده هرگونه فضا یا crater بین دندانی به دندانپزشک یاری رسانند.
عوارض به کارگیری پروب یا سوند دندانپزشکی چیست؟
مهمترین عارضه پروب کردن با سوند دندانپزشکی خونریزی و آسیب بافت لثه است. خونریزی در حین پروب کردن خود می‌تواند یکی از علائم بیماری پریودنتال تلقی گردد و با میزان نیروی وارد شده توسط دندانپزشک رابطه مستقیم دارد.
پژوهشگران توصیه میکنند که دندانپزشک پیش از استفاده از سوند ابتدا آن را بر روی پولپ انگشت شست خود امتحان نموده و با فشار دادن آن بر روی انگشت به اندازه دو میلی متر میزان نیروی اعمال شده بر روی پروب را تخمین بزند.
با توجه به اینکه نیروی لازم برای اعمال بر روی سوند از فردی به فرد دیگر متفاوت است، بهتر است از بیمار نیز در حین این کار فیدبک گرفته شود. در صورت نیاز میتوان از داروهای کنترل درد نیز در این موارد استفاده نمود.
کالیبره کردن ابزارها نیز عامل دیگری است که در ارتقای دقت هنگام پروب کردن نقش دارد. به کارگیری تکنیک صحیح و دقیق و کالیبره کردن سوند این اطمینان را به دندانپزشک می‌بخشد که تغییرات رخ داده در بهداشت دندان به دنبال پیشرفت بیماری پریودنتال رخ داده و ارتباطی با تکنیک پروب کردن و نوع سوند به کار رفته ندارند.
راهنمای خرید سرسوزن دندانپزشکی در بهترین نوع و برند
رویکرد سیستماتیک به درمان
در هر نوبت ارزیابی پریودنتال با سوند بایستی بررسی دقیق تمامی فضای دهان و پروب کردن شش ناحیه معین به همراه ضبط عمق شیارها/پاکت‌های دندانی برای تمامی مراجعین انجام گیرد.
این شش ناحیه شامل سه ناحیه در سطح فیشیال (مزیوفیشیال، فیشیال، دیستوفیشیال) و سه ناحیه در سطح لینگوال (مزیولینگوال، لینگووال و دیستولینگوال) بوده و ارزیابی پریودنتال در این نواحی باید از ترتیب استاندارد و مشخصی برخوردار باشد.
این ترتیب معمولاً توسط دندانپزشک و بسته به ترجیحات شخصی و سهولت به کارگیری پروب در این نواحی تعیین می‌گردد. برای مثال، می‌توانید ابتدا با سطح فیشیال ماگزیلاری راست شروع کرده و کار خود را با ماگزیلاری چپ و نواحی لینگوال ادامه دهید و در نهایت به سراغ قوس مندیبولار بروید.
فرقی نمی‌کند که از چه رویکرد سیستماتیکی برای کار خود استفاده می‌کنید. نکته مهم آن است که ترتیبی را برگزینید که با آن راحت‌تر بوده و می‌توانید آن را برای تمامی بیماران خود به کار بندید.
دندانپزشکان باتجربه معمولاً قادرند پروب کامل دهان و ثبت نتایج را در مدت زمانی قریب به ۱۰ دقیقه به انجام برسانند. در صورتی که ثبت نتایج توسط دستیار دندانپزشک صورت گیرد، این زمان اضافی نیز از پروسه ارزیابی حذف خواهد شد.
نکات مهم هنگام خرید کامپوزیت توکویاما را در اینجا بخوانید.
معاینات دوره‌ای
در افرادی که بیماری پریودنتال دارند، ارزیابی دوره‌ای لثه بایستی توسط سوندهای دندانپزشکی صورت گرفته و نتایج به دست آمده با اندازه‌گیری‌های قبلی مقایسه گردد.
به این ترتیب میتوان تعیین کرد که آیا بیماری فرد نسبت به قبل پیشرفت کرده یا خیر. میزان تحلیل لثه در طول زمان در مقایسه با طول پاکت از ارزش بیشتری در ارزیابی پیشرفت بیماری پریودنتال برخوردار است. ثبت منظم میزان تحلیل لثه برای پیگیری پیشرفت و شدت بیماری پریودنتیت توصیه می‌شود.
راهنمای خرید آینه دندانپزشکی را در این مقاله از سایت دنتیوا از دست ندهید.
راهنمای خرید سوند دندانپزشکی
در این مطلب در مورد سوندهای دندانپزشکی، کاربردها، انواع، تکنیک‌های به کارگیری و دیگر نکات مرتبط با این ابزارها سخن گفتیم.
یکی از چالش‌های مهم در مدیریت بیماری‌های پریودنتال، عدم توانایی دندانپزشک در پایش پیامدهای بالینی بیماری پریودنتال و تشخیص پیشرفت بیماری در مراجعین بوده و بنابراین لازم است که به طور دوره‌ای پروبینگ با استفاده از سوندهای دندانپزشکی برای افراد مستعد به بیماری پریودنتال انجام گیرد.
کالیبراسیون ابزارها و انتخاب صحیح نوع سوند و تکنیک مورد استفاده در افزایش دقت این ارزیابی مؤثر خواهد بود. با این حال برخی عوامل غیروابسته در شرح حال و معاینه بیماران ممکن است کفایت پروبینگ با سوند را تحت الشعاع قرار داده و بنابراین لازم است که برای هر مراجع استراتژی‌های منحصر به فردی اتخاذ گردد.
در نهایت توصیه می‌شود که برای آشنایی بیشتر با پرفروش‌ترین برندهای تجهیزات دندانپزشکی موجود در بازار و انتخاب ابزار کار مورد نظر خود از بین گزینه‌های در دسترس حتماً سری به فروشگاه مواد دندانپزشکی دنتیوا بزنید.
