اقدامات پیشگیرانه در کنترل عفونت به مجموعه اقداماتی در ستینگ بهداشتی اطلاق می‌شود که با هدف جلوگیری از انتشار بیماری‌ها صورت می‌گیرند. در همین راستا مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) دستورالعمل‌هایی را به صورت مکتوب برای کنترل عفونت در مطب‌های دندانپزشکی تهیه نموده و در اختیار دندانپزشکان قرار داده است.
در سال‌های اخیر، نگرانی‌هایی از بابت احتمال انتشار بیماری‌های منتقله از راه خون در طی پروسیجرهای دندانپزشکی و همچنین شیوع امراض تنفسی نوظهور و مسری در فیلد کاری دندانپزشکی پدید آمده است. بنابراین جای تعجبی ندارد که با گسترس همه گیری ویروس کرونا این ملاحظات بیش از پیش اهمیت پیدا کرده‌اند.
دندانپزشکان و دیگر کارکنان در حوزه مراقبت سلامت مسئولیت غیر قابل انکاری در راستای اجرای پروتکل‌های پیشگیری و کنترل عفونت (IPAC) و نیز ارزیابی، به روز رسانی و پایش این استراتژی‌ها و پروتکل‌ها بر عهده دارند.
دندانپزشکان بایستی از استانداردهای دانشگاهی IPAC و گایدلاین‌های بهداشت عمومی تبعیت نموده و همچنین توصیه‌های کمپانی‌های سازنده در خصوص استریل کردن ابزارهای دندانپزشکی را در حرفه خود به کار بندند.
رعایت این نکات به طور قطع موجب تضمین امنیت و سلامت بیماران می‌گردد.
در این مقاله قصد داریم در مورد کنترل عفونت در حوزه دندانپزشکی و پروتکل‌ها و راهکارهای ارائه شده برای این منظور صحبت کنیم. این توصیه‌ها را می‌توان از چند جنبه مختلف مورد بررسی قرار داد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
تمیز کردن ابزار و وسایل در مطب دندانپزشکی
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) به تفصیل جزئیات نحوه پاکسازی و ضد عفونی کردن ابزار و وسایل دندانپزشکی را برای حرفه مندان این رشته شرح داده و تنها استثنای این مورد را در خصوص ابزارهای یک بار مصرف ذکر نموده است. ابزار و تجهیزات یک بار مصرف مطب دندانپزشکی بایستی پس از هر بار مواجهه با بیمار تعویض گردند و به هیچ وجه مورد استفاده مجدد قرار نگیرند.
هندپیس‌های دندانپزشکی (خواه از نوع کم سرعت و یا خواه پرسرعت) و دیگر ابزارهای به کار رفته در داخل دهان که قابل جداسازی از ایرلاین یا واترلاین هستند را می‌توان پس از هر بار استفاده از طریق حرارت استریل نمود. بر طبق گایدلاین‌های جدید، استفاده از ابزارهایی که قابل استریل کردن نبوده و یا فاقد تأییدیه سازمان FDA از جهت پرداخت مجدد (reprocessing) هستند، ممنوع شده است.
به طور کلی وسایل و تجهیزات دندانپزشکی بر اساس میزان خطر انتقال عفونت به سه گروه مختلف طبقه بندی می‌شوند:
- ابزارهای بحرانی (Critical): به ابزارهایی گفته می‌شود که به داخل بافت نرم یا استخوان نفوذ کرده و نیز ممکن است در تماس با خون فرد قرار گیرند. ابزارهای زیر دسته این گروه شامل اسکیلر (Scaler)، اسکالپل (Scalpel)، فورسپس (Forceps) و چیزل استخوانی (Bone chisel) بوده و بایستی پس از هر بار مصرف استریل گردند. از جمله متدهای استریلیزاسیون این ابزارها می‌توان به اتوکلاو، حرارت خشک و یا بخارات داغ یا بخار مواد شیمیایی اشاره کرد.
- ابزارهای نیمه بحرانی (Semi-critical): این ابزارها در تماس با سطوح مخاطی (همانند مخاط داخل گونه) و یا پوست غیرخشک قرار می‌گیرند. این ابزارها شامل آینه، تری (tray)های ایمپرشن چندبار مصرف و ابزارهای متراکم‌کننده یا کندانسور (condenser) آمالگام بوده و بایستی پس از هر بار مصرف با بخار خشک استریل گردند.
- ابزارهای غیربحرانی (Non-critical): این ابزارها تنها با پوست سالم در تماس بوده و کاف‌های فشار، ابزارهای رادیولوژی (X-ray) و پالس اکسیمترها جزو این دسته قرار می‌گیرند. ابزارهای غیربحرانی را می‌توان پس از ضدعفونی سازی سطح متوسط مجدداً برای دیگر بیماران مورد استفاده قرار داد.
منظور از ضدعفونی سطح متوسط، ضدعفونی در برابر باکتری عامل سل (توبرکلوز) و همچنین طیفی از دیگر انواع باکتری‌ها و ویروس‌هاست. برخی از مطب‌های دندانپزشکی چند لایه مضاعف از ضدعفونی سازی را منحصراً برای پاندمی کووید ۱۹ اعمال می‌کنند.
فاکتور های اصلی بلیچینگ در دندانپزشکی را در این مقاله از فروشگاه مواد دندانپزشکی دنتیوا به صورت کامل مطالعه کنید.
بهداشت دست‌ها
همانطور که می‌دانیم، شست و شوی دست‌ها یک فاکتور کلیدی و ضروری در جلوگیری از گسترش انواع بیماری‌ها به شمار می‌رود. بنابر توصیه CDC، محلول‌های شستشوی دست بر پایه الکل ۶۰ درصد در تمامی سناریوهای بالینی قابل استفاده بوده و به عنوان روتین بهداشت دست در نظر گرفته می‌شوند.
تنها یک استثنا در این مورد وجود دارد که آن هم در مواردی است دست‌ها واضحاً آلوده بوده و در این موارد بایستی حتماً شست و شو با آب و صابون به طور کامل انجام گیرد.
علاوه بر آن، CDC تحت شرایط زیر نیز شست و شوی دست‌ها با آب و صابون یا سایر مواد ضد عفونی کننده را توصیه می‌کند:
- پس از تماس مستقیم و بدون دستکش با ترشحات بیمار از جمله خون، بزاق و دیگر ترشحات
- قبل و بعد از انجام اقدامات درمانی برای هر یک از بیماران
- قبل از پوشیدن دستکش و بلافاصله بعد از در آوردن آن
لازم به ذکر است که تمامی وسایل یک بار مصرف از قبیل دستکش، گان و… بایستی بلافاصله پس از اتمام کار بیماری قبلی، دور انداخته شوند و هرگز نباید از این ابزارها مجدداً و برای بیماران دیگر استفاده نمود.
راهکارهای کاهش ترس بیماران با استفاده از تکنولوژی را در این مقاله از سایت دنتیوا بخوانید.
پاکسازی سطوح آلوده در مطب دندانپزشکی
پاکسازی و کنترل عفونت تنها به ضد عفونی ساختن مواد و ابزارهای تخصصی دندانپزشکی محدود نمی‌شود. بنا بر گایدلاین‌های CDC در مطب‌های دندانپزشکی عموماً با دو قسم از سطوح سر و کار داریم: سطوح در تماس بالینی (clinical contact) و سطوح معمول یا Housekeeping.
سطوح در تماس بالینی شامل دستگیره‌های لامپ و کشوها، شیرآلات، کابینت‌ها، صندلی‌ها و دیگر سطوحی است که دندانپزشک در حین انجام اقدامات درمانی خود ممکن است با آن‌ها تماس داشته باشد.
این سطوح در صورتی که توسط موانع فیزیکی مانند پوشش‌های پلاستیکی، کیسه‌‌ها یا روکش‌های یک بار مصرف پوشانده نشوند، بایستی پس از اتمام ویزیت هر بیمار با مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی تمیز گردند. همچنین توصیه می‌شود که این سطوح پس از پایان هر روز کاری نیز مجدداً ضد عفونی شوند.
سطوح مرتبط با کف زمین و سینک‌های شست و شو جزو موارد Housekeeping به شمار می‌روند که بایستی در طول روز به طور مرتب ضدعفونی گردند. همچنین توصیه می‌شود که به طور مرتب شست و شوی دیوارها، صندلی‌ها و دیگر سطوح نیز انجام گیرد.
کاربرد های هموستات دندانپزشکی را در این مقاله از فروشگاه اینترنتی دنتیوا بخوانید.
وسایل حفاظت شخصی و دیگر اقدامات حفاظتی
تماس فیزیکی بسیار نزدیک با بیماران جزو اجزای لاینفک حرفه دندانپزشکی محسوب می‌گردد و بنابراین لازم است که دندانپزشکان از طریق اقداماتی از خود و بیمارانشان در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت نمایند.
توصیه CDC به حرفه مندان این رشته این است که از ماسک‌های جراحی، عینک و یا شیلد صورت، گان و دیگر لباس‌های محافظ و همچنین دستکش استریل در حین انجام اقدامات دندانپزشکی استفاده نمایند.
رعایت بهداشت تنفسی و آداب صحیح سرفه نیز به طور معمول به بیماران و دندانپزشک توصیه می‌گردد. این امر معمولاً از طریق نصب پوسترهای آموزشی در خصوص اقدامات لازم در صورت سرفه یا عطسه، آداب شست و شوی دست‌ها و همچنین در دسترس قرار دادن ماسک صورت و دستمال کاغذی بسته به نیاز افراد صورت می‌گیرد.
در دوران همه‌گیری ویروس‌ها مانند ویروس کرونا عمل به دستورالعمل‌های زیر نیز در کنار سایر نکات ضروری خواهد بود:
- در صورتی که دندانپزشک در محیطی با خطر متوسط تا بالای انتقال هوابرد (Airborne) فعالیت می‌کند، بهتر است از ماسک‌های N95 و یا تجهیزات یک بار مصرف معادل آن استفاده گردد.
- تمامی پرسنل بهداشتی بایستی از ماسک صورت استفاده نموده و بهداشت دست‌ها را رعایت نمایند.
- بیماران نیز هنگام ورود به مطب تحت غربالگری سلامت قرار گرفته (معمولاً از طریق پاسخ به پرسش‌هایی در مورد بیماری‌های اخیر و ثبت درجه حرارت بدن) و ملزم به استفاده از ماسک صورت در مواقع نیاز و همچنین شست و شوی دست‌های خود می‌گردند.
روش های مراقبت از کامپوزیت دندان را در این مقاله به طور کامل بررسی کردیم.
آموزش به کارکنان و بیماران
یکی از رسالت‌های اصلی هر مطب‌های دندانپزشکی این است که به کارکنان خود در خصوص رعایت پروسیجرها و سیاست‌های حفظ بهداشت به نحو صحیح آموزش دهد. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری تهیه گایدلاین‌های آموزشی برای کارکنان و بیماران را امری ضروری دانسته است.
نگهداری وسایل استریلیزاسیون
علاوه بر به کارگیری تکنیک صحیح در استریلیزاسیون وسایل و مواد دندانپزشکی، نگهداری از تجهیزات استریل سازی نیز جزو نکات ضروری در پروتکل کنترل عفونت در مطب‌های دندانپزشکی به شمار می‌رود.
عوامل متعددی ممکن است موجب شکست در فرآیند استریلیزاسیون گردند. از اشتباهات تکنیکی تا خرابی دستگاه استریل همگی می‌توانند کفایت استریلیزاسیون را تحت الشعاع قرار دهند. اشتباهات تکنیکی به سادگی از طریق آموزش صحیح قابل رفع بوده و در موارد خرابی دستگاه نیز، تعمیر استریلایزر در اسرع وقت توصیه می‌گردد.
با توجه به نقشی که استریلیزاسیون در کنترل عفونت در مطب‌های دندانپزشکی ایفا می‌کند، پیشنهاد می‌شود که دندانپزشکان به طور مرتب کارآیی این ابزارها را سنجیده و تا حد امکان دوره‌های مرتب چک آپ سلامت تجهیزات خود را به تأخیر نیاندازند.
ویژگی های خمير دندان مخصوص كامپوزيت را در این مقاله از سایت دنتیوا بخوانید.
خلاصه نکات کلیدی در کنترل عفونت برای دندانپزشکان
- از سال ۱۹۹۳ به این طرف، سازمان‌های CDC و ADA پروتکل‌های مفصل خود مبنی بر کنترل عفونت در مطب‌های دندانپزشکی را مرتباً مورد بازبینی و به روزرسانی قرار داده و کوشیده‌اند که دانش علمی و درک بهتری از اصول کنترل عفونت را به حرفه مندان این رشته انتقال دهند.
- اطلاعات علمی ارائه شده توسط این سازمان‌ها موجب کنترل بهتر عفونت در ستینگ دندانپزشکی و مدیریت بیماری‌های دهان و دندان می‌گردد.
- علاوه بر تکنیک صحیح استریلیزاسیون ابزارها و مواد دندانپزشکی، پایش دستگاه‌های استریل کننده نیز جزئی حیاتی از هرگونه برنامه کنترل عفونت در مطب دندانپزشکی به شمار می‌رود.
- سازمان CDC به تمامی دندانپزشکان توصیه می‌کند که تنها از هندپیس‌های دارای تأییدیه FDA استفاده نموده و مطابق با دستورالعمل‌های کمپانی‌های سازنده اقدام به استریل سازی این ابزارها نمایند.
ساکشن مرکزی دندانپزشکی چیست را در این مقاله مطالعه کنید.
جمع بندی اقدامات لازم برای کنترل عفونت دندانپزشکی
در این مطلب به شما در مورد راهکارهای کنترل عفونت در مطب دندانپزشکی مطالبی را آموزش دادیم. با رعایت این نکات قادر خواهید بود کیفیت خدمات دندانپزشکی خود را ارتقا بخشیده و رضایت مراجعین خود را جلب نمایید.
رعایت اصول کلیدی در کنترل بیماری‌ها در ستینگ دندانپزشکی در وهله اول موجب می‌شود که سلامت و امنیت بیماران حفظ گردیده و کمترین میزان عوارض و مشکلات سلامتی برای آنان ایجاد گردد. پروتکل‌های بهداشتی در مطب‌های دندانپزشکی قابل تعمیم به تمامی اعضای تیم دندانپزشکی بوده و علاوه بر بیماران، حافظ سلامت حرفه مندان این رشته نیز خواهند بود.
