امروزه از انواع ترکیبات لاینر و بیس به عنوان اجزای کلیدی در فرآیندهای ترمیمی دندان و پروتز درمانی استفاده می‌گردد. به همین جهت تکنولوژی ساخت این مواد روز به روز در حال توسعه بوده و کمپانی‌های مطرح دندانپزشکی بر سر تهیه بهترین فرمولاسیون بیس و لاینر با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. در این مقاله قصد داریم راهنمای جامعی در خصوص انواع بیس و لاینر موجود در دندانپزشکی ارائه نموده و کاربردهای بالینی هر یک را به شما معرفی کنیم.
کف بندی دندان چیست؟
همان‌طور که می‌دانید گاهی اوقات پوسیدگی و تخریب دندان بیمار به قدری شدید است که نمی‌توان آن را به شکل معمول و رایج پر کرد و یا به خاطر عمق بالای خرابی عصب و لثه به گرما و سرما حساس شده‌اند. به این ترتیب در این مواقع باید از درمان‌های دیگری نظیر کف بندی یا بیس و لاینر دندان به منظور رفع مشکل بیمار کمک گرفت.
در کف بندی از مواد عایق برای زیر دندان‌ها استفاده می‌شود تا مانع از حساسیت آن‌ها به گرما و سرما گردد. مهم‌ترین ویژگی این مواد ترمیمی، عایق بودن آن‌ها است و معمولا زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که میزان پوسیدگی بسیار زیاد بوده و عمق حفره به قدری زیاد بوده که به نزدیکی عصب دندان رسیده است. در این شرایط اگر از مواد ترمیمی برای زیر دندان استفاده نشود، پس از انجام درمان بیمار با درد و حساسیت‌های زیاد و آزاردهنده‌ای روبرو خواهد شد.
در کف بندی دندان روال کار به این صورت است که ابتدا دندانپزشک قبل از پرکردن حفره ایجاد شده با مواد ترمیمی دیگر نظیر آمالگام و کامپوزیت، در کف حفره و سطح پایینی خرابی دندان مواد کف بندی شامل بیس، لاینر و وارنیش را قرار می‌دهد. به این ترتیب بیس و لاینر یک لایه محافظتی برای دندان در برابر عوامل مختلف نظیر نیرو، گرما و سرما ایجاد می‌کند.
برای خرید انواع بیس و لاینر دندانپزشکی از فروشگاه اینترنتی مواد دندانپزشکی دنتیوا کلیک کنید.
کاربرد بیس و لاینر در کف بندی دندان چیست؟
می‌دانیم که مواد به کار رفته در فرآیندهای ترمیمی دندانپزشکی اغلب درجاتی از سمیت را دارا بوده و به همین جهت ممکن است مصرف آن‌ها موجب التهاب پالپ دندان گردد. مطالعات اخیر نشان داده است که عوارض و واکنش‌های منفی پالپ دندان ناشی از ورود باکتری‌ها و توکسین‌های آن‌ها به منطقه عاج (دنتین) دندان بوده و ممکن است به التهاب و در نهایت نکروز پالپ دندان بیانجامد. از همین رو، دندانپزشکان بر آنند که به شیوه‌های مختلف مانع از نشت توکسین‌ها به فضای دنتین یا عاج دندان گردیده و به این ترتیب اقدام به برطرف سازی یا کاستن از حساسیت بعد از عمل نمایند.
گفته می‌شود که پوسیدگی‌های ثانویه، تغییر رنگ و ایجاد گپ/شکستگی‌های مارژینال جزو علل اصلی شکست ترمیم‌های دندانی به شمار می‌آیند. تمامی این عوارض در فصل مشترک ماده ترمیمی با محل آماده سازی حفره دندانی رخ داده و بنابراین تقویت میزان سیل (seal) شدن در این فصل مشترک موجب کاهش نیاز به ترمیم مجدد می‌گردد.
یکی از روش‌هایی که از طریق آن می‌توان اثرات سوء نشت مواد به دنتین را کاهش داد، پیشگیری از ایجاد حفرات دندانی با استفاده از مواد ترمیمی واسطه است. این مواد در حد فاصل بین ماده ترمیمی اصلی و عاج دندان قرار گرفته و کارکرد اصلی آن‌ها محافظت از پالپ دندان‌هاست. لاینرها، بیس‌ها و وارنیش‌ها به این دسته از مواد تعلق دارند. در ادامه به توضیح بیشتر در خصوص بیس و لاینر و کاربرد انواع آن در دندانپزشکی می‌پردازیم.
مراحل انجام کف بندی دندان کدام است؟
برای کف بندی دندان دندانپزشک باید مراحل زیر را انجام دهد، البته گاهی به اقدامات جانبی نیز نیاز است که دندانپزشک در حین مراحل انجام کف بندی از آن‌ها کمک می‌گیرد. مراحل کف بندی دندان به شرح زیر است:
- در مرحله اول باید سطح حفره دندان را برای گذاشتن مواد کف بندی یعنی بیس، لاینر و وارنیش آماده کرد.
- مرحله دوم نوع لاینر را انتخاب کرده و سپس ترکیب مناسب آن را برای استفاده در سطح حفره دندان آماده می‌کنند.
- در مرحله بعد باید لاینر را در حجم مناسب و با دقت زیاد در سطح حفره دندان قرار داد.
- مرحله چهارم نوبت انتخاب بیس مناسب با توجه به عوامل مختلف است، توجه داشته باشید که باید نوع بیس را با توجه به عوامل تاثیرگذار بر روی آن انتخاب کنید.
- پودر و مایع بیس مد نظر را به شکلی دقیق و کامل با هم ترکیب کنید تا به صورت یک خمیر در بیاید.
- بیس را با ضخامت حداقل یک میلی‌متر در دندان قرار دهید.
راهنمای خرید انواع کمپرسور دندانپزشکی را در این مقاله از سایت دنتیوا مطالعه کنید.
لاینر در دندانپزشکی به چه موادی گفته می‌شود؟
لاینر ماده‌ای است که معمولاً به صورت یک لایه نازک (معمولاً با ضخامتی در حدود ۵/۰ میلی‌متر) بر روی عاج دندان اکسپوز شده در داخل آماده سازی حفره دندانی قرار می‌گیرد. کارکرد لاینر عبارت است از سیل کردن، محافظت از پالپ دندان و ایجاد عایق حرارتی و نیز تحریک ساخت عاج ثالثیه (Tertiary). این مواد فاقد سختی و استحکام کافی برای به کارگیری در حفره‌های عمیق بوده و کاربرد آن‌ها در ایجاد عایق حرارتی در مقایسه با بیس‌ها محدود است. انواع وارنیش‌ها، کلسیم هیدروکسید، گلاس آیونومرها و رزین‌ها همگی می‌توانند به عنوان لاینر در انجام ترمیم‌های دندانی به کار رود.
- وارنیش در حقیقت یک نوع رزین با حالت فیزیکی مایع است که به منظور سیل کردن توبول‌های دندانی اکسپوز شده و در جهت کاهش حساسیت به کار می‌رود. این ماده از ورود اسید به داخل توبول‌ها ممانعت نموده و مانع از تغییر رنگ ناشی از یون‌های فلزی موجود در آمالگام می‌گردد. حلال وارنیش عمدتاً پس از قرارگیری این ماده بر روی سطح دندان حل شده و لایه‌ای پرمنفذ را از خود بر جای می‌گذارد. معمولاً برای رسیدن به نتایج دلخواه لازم است که چندین لایه بر روی هم قرار گیرند و پیش از هر مرحله از خشک شدن کامل لایه قبلی اطمینان حاصل شود. در صورتی که وارنیش بیش از حد ضخیم گردد، می‌توان مجدداً از حلال مایع آن برای نازک سازی وارنیش استفاده نمود.
آیا با روش کار وارنیش در دندان پزشکی آشنا هستید؟
- کلسیم هیدروکسید لاینری است که موجب تحریک ساخت عاج ثالثیه می‌گردد. از دیگر موارد کاربرد این لاینر می‌توان به پالپ کپینگ (Pulp capping) مستقیم یا غیرمستقیم نیز اشاره نمود. اغلب اوقات لاینرهای کلسیم هیدروکسیدی به صورت یک سیستم حاوی دو خمیر کاتالیست و بیس تهیه می‌شوند که اجزای هر یک بسته به فرمولاسیون کمپانی سازنده آن‌ها متفاوت است. این ماده با انتقال حرارتی ناچیز و پی اچی در حد ۱۱ تا ۱۲ (بازی) موجب ساخت عاج ثالثیه می‌گردد. حلالیت بالا، خواص ضدمیکروبی و هندلینگ آسان نیز از جمله دیگر نقاط قوت این لاینر به شمار می‌آیند. با این حال کلسیم هیدروکسید در مقابل رطوبت حساسیت بالایی را از خود نشان داده و استحکام آن نیز در مقایسه با دیگر مواد به کار رفته به عنوان لاینر پایین‌تر است. از این ماده در عمیق‌ترین بخش آماده سازی حفره دندان استفاده می‌شود. همچنین می‌توان کلسیم هیدروکسید را در زیر لایه بیس نیز به کار برد.
- گلاس آیونومرهای تعدیل شده با رزین (RMGI) به خوبی از طریق ایجاد پیوند یونی به ساختار دندان متصل شده و با آزادسازی فلوراید مانع از ایجاد حفرات ثانویه پوسیدگی می‌گردند. خواص آنتی میکروبی گلاس آیونومرها به عنوان عامل اصلی در کاهش عوارض ناشی از نشت مواد به فضای دنتین در نظر گرفته می‌شود. این خاصیت در کنار قابلیت گلاس آیونومر در چسبیدن و سیل کردن عاج، در محبوبیت بالای این ماده به عنوان یک لاینر نقش بسزایی را ایفا می‌کند. البته این مواد در کنار خواص متعددشان، از معایبی نیز برخورداند. از جمله آنکه آیونومرها بسیار به رطوبت حساس بوده و در تماس با آب، خواصشان به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
- رزین‌ها از بیشترین مقاومت کششی و فشاری در بین دیگر مواد به کار رفته به عنوان لاینر برخوردار بوده و حلالیت اندکی نیز دارند. این مواد در انواع مختلف با درجات گوناگون ویسکوزیته و رنگ‌های متنوع به بازار عرضه می‌شوند. هنگامی که از رزین‌ها به عنوان لاینر حفره دندان استفاده می‌شود، این مواد در تماس با ماده باندینگ قرار می‌گیرند و ماده باندینگ نیز به نوبه خود به عاج دندان اتصال می‌یابد. رزین‌ها و گلاس آیونومرها فاقد قابلیت ایجاد بریج‌های دنتین بوده و به همین جهت استفاده از آن‌ها جهت پالپ کپینگ توصیه نمی‌شود.
برای کسب اطلاعات جامع و کاربردی درباره باندینگ می‌توانید مقاله‌ی باندینگ در دندانپزشکی را در مجله دنتیوا مطالعه فرمایید.
بیس در دندانپزشکی چیست؟
ترکیبات بیس نیز معمولاً در کف حفره دندان به صورت یک لایه ضخیم قرار می‌گیرند. بیس‌ها را می‌توان به عنوان جایگزین ماده ترمیمی برای عاج‌هایی که بر اثر پوسیدگی و یا به دنبال آماده سازی حفره خارج شده اند به حساب آورد. هدف از به کارگیری این مواد محافظت از پالپ دندان از طریق ایجاد عایق حرارتی و جذب نیروهای سایشی یا اکلوزال است. از بیس همچنین می‌توان در ترمیم‌های غیرمستقیم با اینلی طلا یا کامپوزیت در نواحی آندرکات نیز بهره جست. بیس‌ها به عنوان یک مانع مؤثر در برابر آسیب‌های شیمیایی، آسیب‌های حرارتی و نیز نیروهای وارد شده به دندان در حین انجام فرآیند ترمیم عمل می‌نمایند. علاوه بر آن، دندانپزشک می‌تواند شکل و کانتور این مواد را پس از قرار گرفتن آن‌ها در حفره تغییر دهد. برخی از پرکاربردترین مواد به کار رفته به عنوان بیس عبارتند از:
- زینک اکساید اوژنول (ZOE): جزء پودری زینک اکساید اوژنول حاوی زینک اکساید (70 درصد وزنی) به همراه رزین جهت کاهش شکنندگی آن بوده و به خوبی حفرات دندانی را سیل می‌کند. اوژنول جزء مایع این ترکیب است که از روغن میخک (یک اسنشال اویل) مشتق گردیده و از خواص ضدباکتریایی نیز برخوردار است. قابلیت ZOE در کاهش حساسیت پس از عمل به احتمال زیاد از یکی از نقاط ضعف آن نشأت می‌گیرد و آن هم عدم توانایی این ماده در تحمل نیروی حاصل از تراکم بلافاصله بعد از جایگذاری است. به همین جهت دندانپزشک بایستی تقریباً ۲۴ ساعت قبل از قرار دادن آمالگام بر روی بیس ZOE صبر نماید.
- زینک اکسی فسفات (ZOP): ترکیبی به شکل پودر/مایع است که با ایجاد عایق حرارتی و متراکم سازی آمالگام چند دقیقه بعد از قرارگیری آن در حفره، به عنوان گزینه‌ای ایده‌آل برای ترمیم‌های دندانی به شمار می‌رود. این ماده در هنگام کارگذاری پی اچ اسیدی داشته (حدود ۵/۳) و پس از یک هفته پی اچ آن تا ۹/۶ افزایش می‌یابد.
- زینک پلی کربوکسیلات (ZPC): ماده دیگری که از نظر خواص با ZOP قابل قیاس است، زینک پلی کربوکسیلات یا ZPC نام دارد. تفاوت عمده این دو ماده در جزء مایع آن‌هاست که در ZPC از پلی آکریلیک اسید با ویسکوزیته بالا تشکیل شده است. این ماده از طریق برهم کنش میان کربوکسیلیک اسید و کلسیم موجود در عاج به دندان اتصال می‌یابد. پلی آکریلیک اسید در ابتدا پی اچ بسیار پایینی در حد ۷/۱ داشته که به دنبال مخلوط شدن آن با جزء پودری پی اچ آن تا حد خنثی از نظر اسیدیته افزایش می‌یابد. دقت داشته باشید که اندازه نسبتاً بزرگ مولکول‌های پلی آکریلیک اسید در کنار خاصیت ترکیب شدن این بیس با پروتئین مانع از انتشار این ماده در توبول‌های دنتین گشته و به این ترتیب آسیبی به دندان‌ها نخواهد رساند.
- گلاس آیونومرها و رزین‌ها: در اصل می‌توان گفت گلاس آیونومرهای و رزین‌ها به عنوان بیس در دندانپزشکی کاربردی ندارند. با این حال این مواد از ویژگی‌هایی مشابه با بیس‌ها برخوردارند؛ از جمله آن که می‌توان آن‌ها را به شکل دلخواه درآورد و به این طریق از این مواد به عنوان یک سد در برابر آسیب شیمیایی استفاده نمود. گلاس آیونومرها و رزین‌ها به عنوان کور بیلد آپ در زیر دیگر مواد ترمیمی دندان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دقت داشته باشید که وارنیش‌ها و کلسیم هیدروکسید در این تقسیم بندی جایی ندارند. در حقیقت، این مواد را نمی‌توان به عنوان بیس در انجام اقدامات ترمیمی به کار برد.
سخن آخر
در این مطلب در خصوص انواع بیس و لاینر اطلاعات جامعی را به شما ارائه دادیم. بیس‌ها و لاینرهای دندانپزشکی عمدتاً به منظور پیشگیری از تخریب پالپ دندان به دنبال سمیت مواد ترمیمی به کار برده می‌شوند. در حقیقت این مواد بین حفره دندان و مواد ترمیمی فشرده (ساندویچ) می‌شوند و به همین جهت به آن‌ها نام مواد واسطه اطلاق می‌گردد. اگرچه کارکرد عمده این مواد در محافظت از پالپ دندان‌ها مطرح است، هر یک بسته به خصوصیات ماده ترمیمی به روش‌های مختلفی اثرات خود را اعمال می‌نمایند. در نهایت دقت داشته باشید که برای انتخاب از بین گزینه‌های متعدد موجود در بازار بایستی فاکتورهای بسیاری از قبیل نوع کارکرد و شیوه استفاده از این مواد، فرمولاسیون به کار رفته توسط کمپانی سازنده و ترجیحات بیمار را همواره مد نظر داشته باشید.
