این روزها شنیدن نام سرطان نسبت به گذشته بار معنایی کمتری دارد چرا که میزان شناخت آن بسیار بیشتر شده و همچنین راههای درمانی متعددی هم برای این بیماری کشف شده است. در میان انواع سرطانهایی که اغلب با آنها آشنایی دارید، سرطان دهان کمی ناشناختهتر است. به همین علت در این مقاله تصمیم گرفتیم که به این سؤال که سرطان دهان چیست؟ یا راهکارهای درمان آن به چه صورت است پاسخ دهیم.آشنایی و شناخت علائم و انجام آزمایشهای تشخیصی بهموقع میتواند به درمان موفق و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند؛ اما در نهایت این نکته را در نظر داشته باشید که تشخیص ابتلا به این بیماری بر عهدهی متخصص است و ممکن است شما علائم سرطان دهان را داشته باشید، اما این علائم لزوما به معنای وجود سرطان دهان نباشد و نشاندهندهی بیماری دیگری باشد. در ادامه این مقاله از سایت دنتیوا با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
Toggleسرطان دهان چیست؟
سرطان دهان Oral cancer به رشد غیرقابلکنترل و غیرعادی سلولهای سرطانی در نواحی مختلف دهان اشاره دارد. این بیماری میتواند بر روی لبها، زبان، لثهها، کف دهان، دیوارههای گونه، سقف دهان (کام)، و حلق تأثیر بگذارد. به همین علت سرطان دهان با عنوانهای مختلفی از جمله: سرطان گلو، سرطان لوزه، سرطان زبان و یا حتی سرطان لثه شناخته میشود. شایعترین نوع سرطان دهان معمولاً از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی است که به دلیل ساختار و ویژگیهای سلولهای پوششی سطح دهان این نوع سرطان رایجتر است. سرطان دهان میتواند بهسرعت گسترش یابد و دیگر اندامها را درگیر کند، لذا برای تشخیص و درمان سریع و بهموقع بیماری به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید.
انواع سرطان دهان و زبان
سرطان دهان به انواع مختلفی تقسیم میشود که میتوان آنها را بهصورت زیر توصیف کرد:
- کارسینوما سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma):
این نوع شایعترین نوع سرطان دهان است و از سلولهای سنگفرشی که سطح داخلی دهان و زبان را میپوشانند، منشأ میگیرد. این نوع سرطان معمولاً به دلیل عوامل محیطی و عادات نادرست مانند مصرف دخانیات و الکل بروز میکند. واژهی کارسینوما به معنای سرطان است. - آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma):
این نوع سرطان از غدد بزاقی سرچشمه میگیرد و نسبت به دیگر انواع سرطان دهان کمتر شایع است. آدنوکارسینوما میتواند بر روی هر یک از غدد بزاقی اصلی یا فرعی در دهان تأثیر بگذارد. - ملانوما دهانی (Oral Melanoma):
این نوع سرطان، نوع نادری از سرطان است که از سلولهای تولیدکننده ملانین در دهان شروع میشود و معمولاً در سقف دهان یا لثهها ظاهر میشود و میتواند رنگدانههای تیره داشته باشد. - سارکوما (Sarcoma):
سرطان سارکوما از بافتهای پیوندی مانند عضلات و استخوانها نشأت میگیرد و ممکن است در ناحیه فک و دهان رخ دهد. - لنفوم (Lymphoma):
این نوع سرطان از بافت لنفاوی در ناحیه حلق و لوزهها آغاز میشود و میتواند بهسرعت به دیگر قسمتهای بدن گسترش یابد. - بازال(Basal cell carcinoma): این نوع سرطان معمولا روی لبها ظاهر میشود و از سلولهای بازال منشأ میگیرد.
علائم اولیه سرطان دهان
علائم اولیه سرطان دهان میتوانند بهصورتهای مختلفی ظاهر شوند و معمولاً به دلیل اینکه در مراحل اولیه بیماری ایجاد میشوند، بهراحتی نادیده گرفته میشوند. تشخیص این علائم در مراحل اولیه میتواند به درمان موفقیتآمیزتر کمک کند. برخی از علائم اولیه شامل:
زخمهای دهانی پایدار
زخمهای دهانی که بیش از دو هفته باقی میمانند و بهبود نمییابند، میتوانند یکی از نشانههای اولیه سرطان دهان باشند. این زخمها معمولاً دردناک نیستند و ممکن است در هر نقطهای از دهان ظاهر شوند.
لکههای سفید و قرمز
وجود لکههای سفید (لکوپلاکیا) یا قرمز (اریترپلاکیا) در داخل دهان میتواند نشانهای از تغییرات پیش سرطانی باشد. این لکهها معمولاً بدون درد هستند و ممکن است بهمرورزمان تغییر اندازه یا شکل دهند.
خونریزی غیرعادی
خونریزی بیدلیل از لثهها یا هر قسمت دیگری از دهان که سریعأ متوقف نمیشود، میتواند نشانهای از یک مشکل جدیتر مانند سرطان دهان باشد.
درد یا بیحسی
احساس درد مداوم یا بیحسی در هر قسمت از دهان، بهخصوص اگر بدون دلیل مشخصی ایجاد شود، میتواند هشداری برای وجود سرطان باشد. این علامت ممکن است به دلیل تأثیر تومور بر روی اعصاب باشد.
تورم یا برآمدگی
وجود توده یا برآمدگی غیرعادی در دهان یا گلو که به مرورزمان بزرگتر میشود یا تغییری نمیکند، میتواند نشانهای از سرطان باشد. این برآمدگیها معمولاً بدون درد هستند و ممکن است هنگام لمس، سخت یا نرم به نظر برسند.
تغییرات در سطح زبان یا لثهها
تغییرات غیرعادی در سطح زبان یا لثهها، مانند ضخیمشدن یا تغییر رنگ، میتواند نشاندهنده وجود سلولهای سرطانی باشد. این تغییرات معمولاً تغییری در حس چشایی یا عملکرد زبان نخواهند داد.
بوی بد دهان
بوی بد مداوم دهان که به بهداشت دهان و دندان مربوط نیست، میتواند نشانهای از وجود تومور یا عفونت در دهان باشد.
دشواری در بلع یا جویدن
احساس درد یا دشواری هنگام بلع یا جویدن غذا که به طور ناگهانی ایجاد شده باشد، میتواند یکی از علائم اولیه سرطان دهان باشد.
تغییرات در صدای فرد
گرفتگی صدا یا تغییرات ناگهانی در کیفیت صدا بدون دلیل مشخص میتواند ناشی از تأثیر تومور بر روی تارهای صوتی یا ساختارهای مجاور باشد.
شناخت این علائم اولیه و مراجعه بهموقع به پزشک یا دندانپزشک برای بررسیهای بیشتر میتواند به تشخیص سریع و درمان مؤثرتر سرطان دهان کمک کند.
علائم ثانویه سرطان دهان
علائم ثانویه سرطان دهان معمولاً زمانی ظاهر میشوند که بیماری به مراحل پیشرفتهتری رسیده است و ممکن است به سایر قسمتهای بدن گسترش یافته باشد. این علائم معمولاً شدیدتر و مشهودتر هستند و میتوانند نشاندهنده گسترش سرطان به بافتهای عمیقتر یا دیگر قسمتهای بدن باشند. برخی از علائم اولیه و ثانویه مشابه یکدیگر هستند؛ اما شدت آنها با یکدیگر متفاوت است. علائم ثانویهی سرطان دهان عبارتاند از:
دشواری در بلع یا جویدن
این علامت ممکن است ناشی از تومورهایی باشد که راه گلو یا ساختارهای مجاور را مسدود کردهاند. احساس درد یا ناراحتی هنگام بلع یا جویدن، و همچنین احساس گیرکردن غذا در گلو، از علائم رایج در مراحل پیشرفته سرطان دهان است.
تغییرات در صدا
سرطان دهان میتواند بر روی تارهای صوتی یا ساختارهای نزدیک به آن تأثیر بگذارد و منجر به گرفتگی صدا، تغییر صدا، یا کاهش وضوح گفتار شود. این تغییرات میتوانند به طور ناگهانی رخ دهند و بهمرورزمان بدتر شوند.
کاهش وزن بیدلیل
کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل مشخص میتواند نشاندهنده پیشرفت سرطان و تأثیر آن بر متابولیسم بدن باشد. این وضعیت ممکن است ناشی از کاهش اشتها، مشکلات بلع، یا سوختوساز بالای بدن در واکنش به سرطان باشد.
بوی بد دهان
بوی بد مداوم دهان در این مرحله، میتواند ناشی از تجزیه بافتهای سرطانی یا عفونتهای ثانویه باشد. این علامت میتواند ناشی از حضور تومور یا نکروز بافتی در دهان باشد.
تورم در ناحیه گردن
تورم یا برآمدگی در ناحیه گردن میتواند ناشی از گسترش سرطان به غدد لنفاوی گردن باشد. این برآمدگیها ممکن است بدون درد باشند و بهمرورزمان بزرگتر شوند. لمس این برآمدگیها معمولاً نشاندهنده گسترش بیماری به سیستم لنفاوی است.
درد مزمن
درد مداوم در ناحیه دهان، گلو، یا گوش که به طور معمول با استفاده از مسکنهای معمولی تسکین نمییابد، میتواند نشانهای از سرطان پیشرفته باشد. این درد ممکن است ناشی از فشار تومور بر روی اعصاب یا استخوانها باشد.
خونریزی یا ترشحات غیرعادی
خونریزیهای غیرعادی از دهان یا بینی و همچنین ترشحات غلیظ یا بدبو میتواند نشانهای از تخریب بافتی و گسترش سرطان باشد. این علامت ممکن است به دلیل عفونتهای ثانویه یا نکروز تومور ایجاد شود.
زخمهای دهانی که بهبود نمییابند
زخمهای دهانی بزرگ و پایدار که بهبود نمییابند و ممکن است خونریزی کنند، میتوانند نشانهای از پیشرفت سرطان دهان باشند. این زخمها معمولاً با درد و ناراحتی همراه هستند و میتوانند بهراحتی آلوده شوند.
شناخت این علائم و اقدام سریع برای بررسیهای بیشتر میتواند به تشخیص سریعتر و درمان مؤثرتر کمک کند.
فرق آفت و سرطان دهان
آفت دهانی و سرطان دهان هر دو میتوانند بهصورت زخمهای دهانی ظاهر شوند، اما تفاوتهای مهمی دارند:
- آفت دهانی:
زخمهای کوچک و دردناکی هستند که معمولاً سفید یا زرد با حاشیه قرمز بوده و درون دهان ظاهر میشوند. آفتها خودبهخود بهبود مییابند و معمولاً در عرض دو هفته ناپدید میشوند. آفتها ناشی از عفونت ویروسی، استرس، یا آسیب به بافت دهانی هستند و سرطانزا نیستند. - سرطان دهان:
زخمهای سرطانی معمولاً بزرگتر، عمیقتر و پایدارتر از آفتها هستند و ممکن است خونریزی کنند. این زخمها بدون درمان از بین نمیروند و بهمرورزمان بدتر میشوند. برخلاف آفت، زخمهای سرطانی ممکن است با علائم دیگری مانند تورم یا تغییر رنگ همراه باشند.
آیا سرطان دهان کشنده است؟
سرطان دهان میتواند کشنده باشد، بهخصوص اگر در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود. این بیماری میتواند بهسرعت به سایر قسمتهای بدن گسترش یابد، و اگر بهموقع درمان نشود، ممکن است منجر به مرگ شود. بااینحال، در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، احتمال بهبودی و زندهماندن بسیار افزایش مییابد.
سن سرطان دهان
سرطان دهان بیشتر در افراد بالای 40 سال دیده میشود و شیوع آن با افزایش سن بیشتر میشود. مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند، اما با تغییر سبک زندگی و افزایش مصرف دخانیات و الکل در زنان، این تفاوت در حال کاهش است. در سالهای اخیر، افزایش موارد سرطان دهان در افراد جوانتر به دلیل عفونتهای HPV نیز مشاهده شده است. آگاهی از عوامل خطر و علائم اولیه میتواند به پیشگیری و تشخیص زودهنگام کمک کند.
راههای تشخیص سرطان دهان
تشخیص بهموقع و دقیق سرطان دهان برای افزایش موفقیت در درمان و کاهش عوارض جانبی بسیار مهم است. فرایند تشخیص شامل مراحل مختلفی است که از ارزیابی بالینی تا آزمایشهای پیشرفته را در بر میگیرد. برخی از روشهای رایج تشخیص سرطان دهان عبارتاند از:
معاینه فیزیکی
اولین مرحله در تشخیص سرطان دهان، معاینه فیزیکی دقیق توسط پزشک یا دندانپزشک است. در طی این معاینه، پزشک به دنبال هرگونه تغییر غیرعادی در دهان، لثهها، زبان، و غدد لنفاوی گردن خواهد بود. معاینه فیزیکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بررسی دقیق زخمها و لکههای سفید یا قرمز.
- لمس نواحی مختلف دهان و گردن برای تشخیص هرگونه توده یا تورم.
- استفاده از ابزارهای ویژه برای مشاهده بخشهای غیر قابل دید در معاینه معمول.
تصویربرداری
آزمایشهای تصویربرداری میتوانند به شناسایی محل دقیق و گستردگی تومور کمک کنند. این آزمایشها شامل:
- اشعه ایکس (X-ray):
از اشعه ایکس برای بررسی تغییرات ساختاری استخوانها و دندانها که ممکن است تحتتأثیر تومور قرار گرفته باشند استفاده میشود. - سیتی اسکن (CT Scan):
سیتی اسکن تصاویری سهبعدی از سروگردن برای تشخیص اندازه، مکان تومور و ارزیابی گسترش آن به سایر بافتها را در اختیار پزشک قرار میدهد. - امآرآی (MRI):
به کمک امآرآی تصاویر با جزئیات بالا از بافتهای نرم گرفته میشود تا پزشک به عمق نفوذ و گسترش تومور در داخل دهان و اطراف آن پی ببرد. - پت اسکن (PET Scan):
برای بررسی فعالیت متابولیک سلولهای سرطانی و ارزیابی گسترش سرطان به سایر قسمتهای بدن از پت اسکن استفاده میشود.
بیوپسی (نمونهبرداری)
بیوپسی یکی از قطعیترین روشهای تشخیص سرطان است. در این روش، نمونه کوچکی از بافت مشکوک برداشته شده و تحت بررسی میکروسکوپی قرار میگیرد. بیوپسی میتواند شامل روشهای زیر باشد:
- بیوپسی برس (Brush Biopsy):
استفاده از یک برس کوچک برای جمعآوری سلولها از سطح ضایعه دهانی. - بیوپسی برشی (Incisional Biopsy):
برداشتن قسمتی از ضایعه یا تومور برای تحلیل دقیقتر. - بیوپسی خارجکننده (Excisional Biopsy):
برداشتن کل تومور یا ضایعه برای بررسی و نیز بهعنوان بخشی از درمان.
آزمایشهای خون
آزمایشهای خون به طور مستقیم سرطان دهان را تشخیص نمیدهند، اما میتوانند اطلاعات مهمی درباره سلامت عمومی بیمار و وضعیت سیستم ایمنی ارائه دهند. این آزمایشها میتوانند شامل:
- تستهای شمارش کامل خون (CBC):
برای ارزیابی سلامت عمومی و تشخیص هرگونه تغییرات در سطح گلبولهای سفید که میتواند نشاندهنده عفونت یا دیگر مشکلات باشد. - مارکرهای تومور:
بررسی وجود مواد خاصی در خون که ممکن است نشاندهنده حضور سرطان باشند.
روشهای آندوسکوپی
آندوسکوپی به پزشکان اجازه میدهد تا بخشهای داخلی دهان، حلق، و گلو را با استفاده از یک لوله باریک و انعطافپذیر که دارای دوربین است، بررسی کنند. این روش میتواند به شناسایی ضایعات مخفی یا کوچک که با معاینه فیزیکی قابلمشاهده نیستند، کمک کند.
آزمایشهای مولکولی و ژنتیکی
با پیشرفتهای علمی، اکنون امکان بررسی تغییرات ژنتیکی یا مولکولی خاص در سلولهای دهانی وجود دارد که میتواند به تشخیص دقیقتر و حتی به تعیین راههای درمانی هدفمند کمک کند. این آزمایشها معمولاً برای موارد پیچیدهتر یا سرطانی که به درمانهای استاندارد پاسخ نمیدهند، مورداستفاده قرار میگیرند.
هر یک از این روشها ممکن است بسته به وضعیت بیمار و پیشرفت بیماری به طور مستقل یا ترکیبی استفاده شود تا یک تشخیص کامل و دقیق ارائه گردد. تشخیص زودهنگام به طور قابلتوجهی میتواند احتمال موفقیت در درمان و بهبود کیفیت زندگی بیمار را افزایش دهد.
تاثیر ژنتیک و وراثت بر سلامت دندانها را در این مقاله از فروشگاه مواد دندانپزشکی دنتیوا مطالعه کنید.
راههای پیشگیری از سرطان دهان
پیشگیری از سرطان دهان شامل اعمال تغییراتی در سبک زندگی و رعایت برخی اقدامات حفاظتی است که میتواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کند. برخی از راههای مؤثر برای پیشگیری عبارتاند از:
1. ترک مصرف دخانیات
استفاده از سیگار، قلیان و سایر محصولات دودزا یکی از عوامل اصلی خطر برای سرطان دهان است. ترک این عادت میتواند به طور قابلتوجهی خطر ابتلا به سرطان دهان را کاهش دهد.
2. ترک مصرف الکل
مصرف بیش از حد الکل، بهویژه همراه با مصرف دخانیات، خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش میدهد. ترک مصرف الکل میتواند به پیشگیری از ابتلا به سرطان دهان کمک کند.
3. حفاظت در برابر نور خورشید
قرارگرفتن طولانیمدت در معرض نور مستقیم خورشید میتواند خطر سرطان لب را افزایش دهد. استفاده از کلاه لبهدار و بالمهای لب با SPF میتواند به کاهش این خطر کمک کند.
4. تغذیه سالم
مصرف میوهها و سبزیجات تازه که سرشار از ویتامینها و آنتیاکسیدانها هستند، میتواند به محافظت از سلولها در برابر آسیبها و کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان کمک کند.
5. رعایت بهداشت دهان و دندان
حفظ بهداشت دهان و دندان از طریق مسواکزدن منظم و استفاده از نخ دندان میتواند به کاهش خطر عفونتها و التهاباتی که ممکن است منجر به تغییرات سرطانی شوند، کمک کند. همچنین، مراجعه منظم به دندانپزشک برای معاینه و تمیزکردن دندانها نیز حائز اهمیت است.
6. واکسیناسیون HPV
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) میتواند به بروز سرطان منجر شود. دریافت واکسن HPV، بهویژه در جوانان، میتواند به پیشگیری از عفونت و کاهش خطر ابتلا به سرطان مرتبط با این ویروس کمک کند.
7. اجتناب از مواد تحریککننده
اجتناب از مصرف محصولات و موادی که میتوانند باعث تحریک مداوم دهان شوند، مانند جویدن تنباکو و استفاده از دهانشویههای حاوی الکل بالا، میتواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان کمک کند.
8. معاینات منظم
معاینات منظم پزشکی و دندانپزشکی به شناسایی زودهنگام هرگونه تغییرات مشکوک در دهان کمک میکند و میتواند به تشخیص سریع و درمان بهموقع منجر شود.
با رعایت این موارد میتوانید احتمال ابتلا به سرطان دهان را کاهش دهید.
نقش ژنتیک در سرطان دهان
- سابقه خانوادگی:
- افرادی که در سابقهی خانوادگی خود سرطان دهان یا سایر انواع سرطانها را دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند. این میتواند به دلیل بهارثبردن ژنهای معیوب یا حساسیت ژنتیکی به عوامل محیطی خاص باشد.
- تغییرات ژنتیکی:
- برخی تغییرات ژنتیکی میتوانند خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش دهند. این تغییرات ممکن است بهصورت ارثی باشند یا در طول زندگی به دلیل عوامل محیطی و سبک زندگی ایجاد شوند.
- سندرومهای ژنتیکی:
- برخی از سندرومهای ژنتیکی نادر، مانند سندروم فانکونی آنمی (Fanconi Anemia) و دیسکراتوز کونژنیتا (Dyskeratosis Congenita)، میتوانند خطر سرطان دهان را افزایش دهند.
درمان سرطان دهان
درمان سرطان دهان به نوع، اندازه، محل و مرحله سرطان بستگی دارد. روشهای مختلفی برای درمان وجود دارد که شامل:
- جراحی:
جراحی معمولاً اولین گزینه برای درمان سرطان دهان است و شامل برداشتن تومور و برخی از بافتهای اطراف برای جلوگیری از گسترش سرطان است. گاهیاوقات، برای بازسازی قسمتهای برداشته شده نیاز به جراحیهای ترمیمی وجود دارد. - پرتودرمانی:
پرتودرمانی با استفاده از اشعههای پرقدرت برای کشتن سلولهای سرطانی استفاده میشود. این روش میتواند به تنهایی یا به همراه جراحی و شیمیدرمانی مورد استفاده قرار گیرد. - شیمیدرمانی:
شیمیدرمانی شامل استفاده از داروهایی است که سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهند و میتوانند به کاهش اندازه تومور یا از بین بردن سلولهای سرطانی کمک کنند. این روش معمولاً با دیگر روشهای درمانی ترکیب میشود. - درمانهای هدفمند:
این درمانها از داروهایی استفاده میکنند که به طور خاص پروتئینها یا ژنهای خاص در سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهند و ممکن است عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمیدرمانی داشته باشند. - ایمونوتراپی:
ایمونوتراپی به تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان کمک میکند. این روش به خصوص در مواردی که سرطان به درمانهای دیگر پاسخ نداده است، میتواند مفید باشد.
انتخاب روش درمانی مناسب باید با توجه به وضعیت فردی بیمار و در نظر گرفتن نظرات تیمی از متخصصان انجام شود. هدف اصلی از درمان، کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
نتایج کلیدی در مبارزه با سرطان دهان
سرطان دهان اگرچه چالشی آزاردهنده است؛ اما با تشخیص زودهنگام آن و بالابردن میزان آگاهی و اطلاعات در مورد این بیماری میتوانید بهخوبی آن را مدیریت کنید. در این مقاله به این سؤال پاسخ دادیم که سرطان دهان چیست؟ و تمام اطلاعات لازم را برای شما جمعآوری کردیم. امیدواریم که بلا و خطر از همگی شما دور باشد.