مواد ترمیمی
لوازم و ابزار ترمیمی
کاربرد هوش مصنوعی در دندانپزشکی دیگر تصویری مربوط به آینده نیست، واقعیتی‌ست که هر روز گسترش بیشتری می‌یابد. این ابزار به‌طور شگفت‌انگیزی دقت، سرعت و کیفیت انواع درمان‌های دندانپزشکی را ارتقا می‌دهد و هم می‌تواند به‌عنوان یک همراه برای بیمار عمل کند و هم یک دستیار برای دندان‌پزشک! در این مقاله از سایت دنتیوا به بررسی تحولات دندانپزشکی با هوش مصنوعی می پردازیم. با مطالعهٔ آنچه در ادامه می‌آید هرچه بیشتر با کاربردهای AI در دندانپزشکی و چالش‌های استفاده از آن آشنا خواهید شد. به‌علاوه به پاسخ پرسشی دست می‌یابید که احتمالاً ذهن بسیاری از دندان‌پزشکان را به خود مشغول کرده‌است: «آیا هوش مصنوعی جایگزین دندانپزشکی خواهد شد؟»
ورود هوش مصنوعی به دندانپزشکی
اولین بار در ۱۹۵۶ بود که جان مک‌کارتی مفهوم Artificial intelligence یا همان هوش مصنوعی را مطرح کرد: یک فناوری جدید که دستگاه‌ها را قادر می‌ساخت تا رفتارهای هوشمند انسان (نظیر یادگیری) را تقلید کنند. بسترهای اولیه‌ای که AI در آن‌ها به‌کار گرفته می‌شد علوم کامپیوتری و صنایع بودند، اما آرام‌آرام نیاز به دقت بالا و سرعت در پردازش اطلاعات موجب شد که پای این فناوری به اغلب زمینه‌های درمانی و رشته‌های پزشکی نیز باز شود. نخستین کاربردهای هوش مصنوعی در دندانپزشکی به تحلیل تصاویر رادیوگرافی جهت شناسایی پوسیدگی‌های پنهان‌مانده از چشم دندان‌پزشک محدود می‌شد. بعد از آن و با ارتقای الگوریتم‌های ML و ANN بود که استفاده از این ابزار در دندانپزشکی گسترش بیشتری پیدا کرد؛ تا آنجا که بتواند برنامه‌های درمانی دقیق‌تری پیشنهاد دهد، در طراحی لبخند به‌کار رود، نتایج ایمپلنت را پیش‌بینی کند، به شناسایی ضایعات و تومورهای دهانی یا ناهنجاری‌های دندان‌ها و فک و صورت بپردازد و… . در حال حاضر در کنار تمام این فعالیت‌ها هوش مصنوعی می‌تواند حتی وظایفی همچون هماهنگی زمان ویزیت بیمار را انجام دهد یا در بهینه‌سازی فرمولاسیون مواد دندانی مشارکت کند!
کاربردهای هوش مصنوعی در دندانپزشکی
با مروری کوتاه می‌بینیم که AI تقریباً می‌تواند در تمام گام‌هایی که به درمان می‌انجامند نقش داشته باشد و حتی پس از پایان کار دندان‌پزشک، به همراهی با بیمار ادامه دهد. در ادامه به کمک‌های هوش مصنوعی در مراحل مختلف درمان اشاره می‌شود:
۱. کاربرد AI پیش از شروع درمان
به‌طور کلی هوش مصنوعی می‌تواند رابطی باشد میان بیمار و دندان‌پزشک؛ به این معنی که اطلاعات فرد را با استفاده از چند پرسش کوتاه دریافت نماید و در برنامه‌ریزی‌های آینده از آن‌ها استفاده کند. برای نمونه AI قادر است که بهترین زمان ویزیت را با توجه به وقت آزاد فرد و برنامهٔ کاری دندان‌پزشک پیشنهاد دهد. این ابزار می‌تواند به کارهایی مثل بررسی بیمه و مدارک پزشکی رسیدگی کند و درمورد آلرژی‌ها و شرایط ویژهٔ هر بیمار به معالجش هشدار دهد. همچنین پلتفرم‌های هوش مصنوعی قادرند به ارائهٔ کمک‌های از راه دور بپردازند و در مواقعی که به دندان‌پزشک دسترسی نیست بیمار را راهنمایی کنند. در حقیقت پیش‌بینی می‌شود که دندانپزشکی در ده سال آینده شاهد رواج هرچه بیشتر این مورد باشد که از آن با عنوان Teledentistry یاد شده‌است. از دیگر کارهایی که هوش مصنوعی می‌تواند انجام دهد کاهش ترس از دندان‌پزشکی‌ست! این اضطراب فلج‌کننده که یا فرد را از مراجعه برای درمان بازخواهد داشت و یا موجب بی‌قراری او در حین انجام آن می‌شود، عمدتاً ناشی از ناآگاهی بیمار و وحشت او از سروصدای ابزارها و… است: مواردی که می‌توان از شبیه‌سازی‌های واقعیت مجازی و آگاهی‌بخشی‌های هوش مصنوعی برای کنترلشان بهره گرفت تا استرس فرد بهبود یابد و تجربهٔ بهتری از درمان داشته باشد.
۲. کاربرد AI در تشخیص مشکلات
یکی از پررنگ‌ترین مزیت‌های هوش مصنوعی را می‌توان در ساده‌سازی، سرعت‌بخشی و کاهش خطای فرایند تشخیص دید. این ابزار می‌تواند کوچک‌ترین پوسیدگی‌ها را حتی پیش از ظهور علائم بالینی، آن‌هم با دقتی 90 درصدی شناسایی کند! به‌علاوه از پس تشخیص علائم اولیهٔ بیماری‌های لثه، تحلیل‌های استخوان فک و ناهنجاری‌های دندانی برمی‌آید و با افتراق بافت‌های طبیعی از سلول‌های سرطانی به ارزیابی وجود و خوش‌خیمی یا بدخیمی تومورهای دهانی می‌پردازد. همهٔ این‌ها هم به لطف الگوریتم‌هایی ممکن شده‌اند که می‌توانند تصاویر رادیوگرافی و سایر داده‌ها را به دقت بررسی و پردازش کنند. این الگوریتم‌ها از طریق سیستم‌های پشتیبانی تصمیم بالینی (Clinical Decision Support Systems) در اختیار دندان‌پزشکان قرار گرفته‌اند.
۳. کاربرد AI در برنامه‌ریزی درمان
تفسیر عکس دندان با هوش مصنوعی و بررسی اطلاعاتی دربارهٔ وضعیت دندان‌ها، ترجیحات بیمار، تاریخچهٔ مراجعات و ترمیم‌های گذشته‌اش، سابقهٔ حساسیت‌ها و مشکلات پزشکی او و اینکه آیا دخانیات یا مواد قندی مصرف کرده‌است یا نه، همگی، دندان‌پزشک را در مسیر تصمیم‌گیری و تدوین یک برنامهٔ درمانی مناسب و شخصی‌سازی‌شده همراهی می‌کنند. همچنین به او در زمینهٔ پیش‌بینی نتایج درمان مدنظر یاری خواهند رساند؛ مثلاً در این رابطه می‌توان به امکان طراحی لبخند با هوش مصنوعی اشاره کرد: امکانی بسیار مفید و پرکاربرد که علاوه‌بر دندان‌پزشک، بیمار را هم از نتیجهٔ درمان‌های اصلاحی قبل از انجام آن‌ها آگاه می‌کند!
۴. کاربرد AI پس از پایان درمان
بسیاری از اقدامات دندانپزشکی به مراقبت‌های پس از درمان نیاز دارند: مواردی که هوش مصنوعی به‌درستی می‌تواند از عهدهٔ یادآوری آن‌ها به بیمار برآید. به‌علاوه اگر سروکلهٔ علائمی تازه پیدا شد، AI قادر است با راهنمایی‌های خود اضطراب را از فرد دور نماید و در رابطه با آنچه باید انجام دهد راهنمایی‌اش کند.
تحولات دندانپزشکی با هوش مصنوعی
حال که مروری داشتیم بر نقش AI در مراحل مختلف درمان، نوبت به آن رسیده‌است تا به بررسی تحولاتی بپردازیم که با توسعهٔ کاربرد هوش مصنوعی در دندانپزشکی و انواع درمان‌های آن رخ داده‌اند؛ این تحولات عبارت‌اند از:
افزایش سرعت ساخت و بهینه‌سازی مواد دندانی
ساخت و بهینه‌سازی فرمولاسیون انواع مواد دندانپزشکی، نظیر کامپوزیت‌های دندانی، کاری‌ست پرهزینه و زمان‌بر که نیاز به آزمایش صدها ترکیب مختلف و ارزیابی نتایج بالینی آن‌ها دارد. همین امر موجب شد که پژوهشگران به فکر استفاده از هوش مصنوعی برای این منظور بیفتند و داده‌های مرتبط با ترکیبات تجاری این مواد و خواص فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی آن‌ها را در اختیار AI قرار دهند. در نهایت با کمک مدل‌های یادگیری ماشین (Machine Learning)، آن‌هم با صرف هزینهٔ مالی و زمانی کمتر و بدون نیاز به انجام آزمایشات متعدد، فرمول‌هایی جدید و قابل‌اتکا کشف شدند که می‌توان به عملکرد بالینی بسیار خوبشان امید داشت.
تصویربرداری هوشمند و تفسیر عکس دندان با هوش مصنوعی
هوش مصنوعی قدرت بسیار بالایی در ادغام داده‌های تصویری به‌دست‌آمده از طریق رادیوگرافی‌های فک و صورت، سی‌تی اسکن، ام‌آرآی و… دارد. همچنین در تحلیل و تفسیر آن‌ها نیز بسیار قوی عمل می‌کند. این ابزار با استفاده از داده‌های واقعی آموزش دیده‌است تا بتواند طیف وسیعی از مشکلات (نظیر پوسیدگی‌های دندانی، بیماری‌های پریودنتال، شکستگی‌های ریشه، کیست‌ها و تومورها، پوکی استخوان و…) را از روی تصاویر رادیولوژی شناسایی کند و با درآمیختن آن‌ها با سوابق بالینی بیمار به‌طور خودکار فهرستی از تشخیص‌های افتراقی را به دندان‌پزشک او ارائه دهد. AI برای بازسازی استخوان فک جهت بهبود دیدگاه دندان‌پزشک پیش از شروع جراحی نیز بسیار قابل اعتماد است. به‌علاوه با استفاده از این ابزار می‌توان نویز تصاویر رادیوگرافی را کم کرد و بر کیفیت آن‌ها افزود.
با درنظر گرفتن مجموع این کارایی‌هاست که بسیاری از برندها به عرضهٔ نرم‌افزارهای هوشمند در کنار تولیدات خود پرداخته‌اند. در این زمینه می‌توان سنسور RVG وودپیکر را مثال زد. برنامه‌ای که به‌همراه این محصول ارائه شده به دندان‌پزشک امکان می‌دهد که انواع ویرایشات موردنیاز خود را برروی تصویر رادیوگرافی اعمال کند و حتی به مدلی سه‌بعدی از ایمپلنت دست یابد.
بر همین اساس است که فروشگاه مواد و تجهیزات دندانی دنتیوا سنسور RVG وودپیکر را با قیمتی مناسب، تضمین اصالت کالا و یک گواهی مرجوعی 7 روزه به‌فروش می‌رساند. برای دندان‌پزشکانی که به‌دنبال یک ابزار هوش مصنوعی مناسب برای بهبود سرعت و راحتی کار خود هستند، خرید این محصول از وب‌سایت دنتیوا اقدامی هوشمندانه خواهد بود!
نقش هوش مصنوعی در درمان ریشه
در درمان‌های ریشه تعیین طول کانال بسیار حائز اهمیت است. به همین منظور انواع تجهیزات اندودنتیکس به بازار عرضه شده‌اند. با این حال جالب است بدانید که مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند با پردازش داده‌های تصویری این کار را با دقتی بین 93 تا 95 درصد انجام دهند. فارغ از این AI می‌تواند آناتومی کانال ریشه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و ضایعات پری‌اپیکال و شکستگی‌های عمودی را شناسایی کند. این فناوری قادر است متغیرهایی که بر نتیجهٔ جراحی‌های ریشه اثر می‌گذارند را ارزیابی کند و از این طریق میزان موفقیت درمان را تخمین بزند.
کارکردهای هوش مصنوعی در دندانپزشکی ترمیمی
با کمک هوش مصنوعی تشخیص پوسیدگی‌های بین دندانی بسیار راحت‌تر می‌شود! در دندانپزشکی ترمیمی این ابزار می‌تواند برای تمییز ترمیم‌های قبلی از بافت دندان به‌کار رود. همچنین می‌توان به آن برای پیشنهاد دادن مناسب‌ترین روش برداشت پوسیدگی‌ها اعتماد کرد. AI با اندازه‌گیری فاکتورهایی نظیر نوع مادهٔ ترمیمی و محل و میزان پوسیدگی به دندان‌پزشک می‌گوید که احتمال بروز حساسیت‌ها و شکست ترمیم بعد از انجام آن چقدر خواهد بود.
پروتز و ایمپلنت دندان با هوش مصنوعی
ایمپلنت با هوش مصنوعی به درمانی ایمن‌تر، سریع‌تر، دقیق‌تر، با بازهٔ نقاهت کمتر و دوام بیشتر تبدیل خواهد شد، چراکه با استفاده از الگوریتم‌های AI می‌توان زاویه، عمق و موقعیت کارگذاری آن را با دقتی میلی‌متری مشخص کرد. دربارهٔ پروتزها نیز می‌توان به این ابزار جهت طراحی تاج و پل‌های دندانی اعتماد کرد. همچنین هوش مصنوعی می‌تواند به دندان‌پزشک در انتخاب رنگ روکش‌ها کمک کند و میزان دوام و طول عمر آن‌ها را به‌خوبی پیش‌بینی نماید.
ارتودنسی با کمک هوش مصنوعی
هوش مصنوعی در ارتودنسی نقشی کلیدی در بهبود فرایند تشخیص و برنامه‌ریزی درمان دارد. این فناوری با تحلیل اسکن‌های سه‌بعدی و رادیوگرافی‌ها ناهنجاری‌های فکی و دندانی را با دقت بالا شناسایی کرده و روند درمان را شخصی‌سازی می‌کند. همچنین امکان پیش‌بینی رشد فک، شبیه‌سازی نتایج درمان و پایش از راه دور بیمار را فراهم می‌آورد.
تحول دندانپزشکی کودکان با کمک هوش مصنوعی
دندان‌های شیری تاج‌هایی کوچک دارند و پالپ‌هایی بزرگ. آن‌ها ممکن است دچار پوسیدگی شوند یا با عمر طولانی خود در روند رویش دندان‌های دائمی اخلال ایجاد کنند. به همین دلیل بسیار مهم است که مشکلات این دندان‌ها به‌موقع و سریع تشخیص داده شوند: کاری که می‌توان برای انجام آن به هوش مصنوعی تکیه کرد! این ابزار دقتی 95 درصدی در شناسایی نهفتگی‌ها و پوسیدگی‌های دندان‌های شیری دارد. به‌علاوه قادر است آن‌ها را از طریق رادیوگرافی‌های پانورامیک تشخیص دهد و شماره‌گذاری کند.
آیا هوش مصنوعی جایگزین دندانپزشکی خواهد شد؟
خیر! این ابزار می‌تواند سرعت و دقت کارها را افزایش دهد و درصد خطاها را کاهش؛ می‌تواند نتایج درمان‌ها را پیش‌بینی کند، از استرس بیماران بکاهد و بر رضایت‌مندی آن‌ها بیفزاید. حتی گمانه‌زنی‌ها می‌گویند دندانپزشکی در ده سال آینده شاهد حضور ربات‌های مجهز به این فناوری جهت انجام برخی امور درمانی و یا گسترش Teledentistry خواهد بود. با این‌همه هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین انسان شود. همیشه تفاوت‌های فردی و پیچیدگی‌های بالینی‌ای وجود دارند که AI دربارهٔ آن‌ها آموزش ندیده‌است. به‌علاوه مسائلی در زمینهٔ امنیت داده‌ها و حریم خصوصی نیز مطرح‌اند. مورد دیگر اینکه نمی‌توان احتمال خطای این ابزار را نادیده گرفت. بر همین اساس همیشه به متخصصانی نیاز است که بر کار هوش مصنوعی نظارت کنند. در حقیقت AI تنها نوعی ابزار است که می‌تواند کار دندان‌پزشکان را بسیار آسان‌تر کند، اما نمی‌تواند جای آن‌ها را بگیرد؛ به‌خصوص با توجه به چالش‌های مهمی که در رابطه با آن وجود دارد.
چالش‌ها و معایب استفاده از هوش مصنوعی در دندانپزشکی
حتی با درنظر گرفتن همهٔ تحولات دندانپزشکی با هوش مصنوعی نمی‌توان از چند عیب و یا در واقع چالشی که در رابطه با استفاده از این فناوری وجود دارند غافل شد. برای نمونه AI تنها با دریافت حجم بالایی از داده‌های دقیق، استاندارد و درست است که آموزش می‌بیند و همیشه زیرساخت‌های لازم برای چنین چیزی فراهم نیست، به‌ویژه در کشور ما.
مورد بعدی تجهیزاتی‌ست که برای به‌کارگیری هوش مصنوعی در مطب‌ها موردنیازند: اغلب آن‌ها هزینهٔ بالایی دارند و تهیه‌شان از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست.
به‌علاوه کار با هوش مصنوعی هنوز هم باید ساده‌سازی شود؛ چراکه در حال حاضر متخصصانی که بخواهند از این فناوری استفاده کنند به گذراندن دوره‌های آموزشی نیاز دارند و بدون آن‌ها نمی‌توانند خروجی‌هایی خوب و بدون خطا از AI بگیرند.
یک عیب عمدهٔ دیگر هوش مصنوعی نیز این است که باعث می‌شود انسان بیش از حد به کارایی آن تکیه کند! این مورد می‌تواند دندان‌پزشکان را به اعتماد به AI عادت دهد و آن‌ها را از هدف اصلی (یعنی نظارت بر گفته‌ها و تشخیص‌های هوش مصنوعی و ابزارپنداری آن) دور کند. این‌چنین است که احتمال بروز خطا در درمان افزایش می‌یابد.
جمع‌بندی
در این مقاله به تحولات دندانپزشکی با هوش مصنوعی اشاره شد؛ به اینکه این ابزار می‌تواند تجربهٔ انواع درمان‌های دندانپزشکی را هم برای بیمار و هم معالج او ارتقا دهد و برای کاربردهای بسیار زیادی نظیر طراحی لبخند، تفسیر عکس‌های رادیوگرافی و یا حتی به‌عنوان شبیه ساز کامپوزیت دندان و ایمپلنت مورد استفاده قرار گیرد. در کنار این‌ها مروری داشتیم بر معایب و چالش‌های استفاده از این ابزار که ازجملهٔ آن‌ها گران‌قیمت بودن تجهیزات دندانپزشکی مجهز به سیستم‌های هوش مصنوعی است.
